Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

(Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης)

Δευτέρα, 16 Μαΐου

• Ο Δίας βρίσκεται 5 μοίρες πάνω και στα δεξιά της Αφροδίτης. Ο Άρης είναι 3,4 μοίρες κάτω και στα αριστερά της Αφροδίτης. Ο Ερμής είναι 1,4 μοίρα κάτω και στα δεξιά της Αφροδίτης. Θα δείτε και τους τέσσερις πλανήτες χαμηλά στον ανατολικό ουρανό, 40 λεπτά πριν την ανατολή του ήλιου.\
 

Τρίτη, 17 Μαΐου

• Πανσέληνος στις 2:10 μ.μ. Δείτε τον Αντάρη κάτω από την σελήνη αυτό το βράδυ.

• Ο αστερισμός του Δράκοντα είναι ψηλά όταν βραδιάσει και ανεβαίνει ψηλότερα μετά τα μεσάνυχτα.

Τετάρτη, 18 Μαΐου

• Τα τρία πιο λαμπρά αστέρια στον ουρανό της άνοιξης είναι ο Αρκτούρος ψηλά στα νοτιοανατολικά, ο Βέγας χαμηλά στα βορειοανατολικά και η Αίγα στα βορειοδυτικά. Όλα έχουν μέγεθος μηδέν. Ο Βέγας και η Αίγα βρίσκονται στο ίδιο ύψος στον ουρανό περίπου στις 10 μ.μ.
  
  
• Αυτή είναι η εποχή του χρόνου που η Κασσιόπη στέκεται στη χαμηλότερή της θέση στο βόρειο ουρανό και το σχήμα της μοιάζει σαν ένα πλατύ W αντί για ένα επίπεδο Μ.

Πέμπτη, 19 Μαΐου

• Ο Kαρκίνος, το ουράνιο καβούρι, είναι καλύτερα γνωστός για ένα ανώμαλο τεσσάρων-αστέρων καλάθι που κρατά το σμήνος της Κυψέλης (ή Praesepe). Λίγη προσοχή δίνεται για τα απομακρυσμένα αστέρια που σχηματίζουν τα πόδια του καβουριού, ένα από τα οποία είναι και το άλφα. Δίνεται ακόμα λιγότερο προσοχή στο υπόλοιπο του σμήνους, συμπεριλαμβανομένου του αμυδρού, πέμπτου μεγέθους (5,29), κάπα. Αν όμως κοιτάξετε το άστρο αυτό με τηλεσκόπιο, αποκαλύπτεται ένα διπλό  (και ενδεχομένως τριπλό) αστέρι. Μόνο 0,3 δευτερόλεπτα του τόξου μακριά, τα δύο άστρα μπορούν να διαχωριστούν μόνο από επαγγελματικά τηλεσκόπια. Η γοητεία του συστήματος βρίσκεται στη χημική του σύνθεση. Το κάπα Α είναι ένα αστέρι «υδραργύρου-μαγγανίου» του οποίου το μαγγάνιο είναι αυξημένο (σχετικά με τις αναλογίες στον ήλιο) κατά 170 φορές, ο  υδράργυρος κατά 43.000 φορές και ο χρυσός κατά 15.000 φορές! Ο λόγος που οι μετρήσεις των στοιχείων είναι εξωπραγματικές είναι η διάχυση. Το φαινόμενο αυτό  μεγαλώνει την ακτινοβολία σε μερικά στοιχεία, ενώ η βαρύτητα αναγκάζει την ακτινοβολία σε άλλα στοιχεία να πέσει προς τα κάτω. Τελικά, το κάπα αποτελεί μια καλή παρατήρηση για ένα φαινομενικά αμυδρό αστέρι που χρειάζεται ένα σκοτεινό ουρανό για να το δει κανείς.  
 

Παρασκευή, 20 Μαΐου

• Καθώς αρχίζει να φωτίζεται ο πρωινός ουρανός, την Παρασκευή, το Σάββατο και την Κυριακή, η Αφροδίτη σχηματίζει ένα ορθογώνιο τρίγωνο,  λιγότερο από 2° από τον Ερμή πιο κάτω του και του αμυδρού Άρη στα αριστερά της. Κοιτάξτε χαμηλά στα ανατολικά με ένα ζευγάρι κιάλια.
 

Σάββατο, 21 Μαΐου

• Τώρα που ο Δίας βρίσκεται ψηλότερα και φαίνεται πιο εύκολα, μπορείτε να τον χρησιμοποιήσετε σαν οδηγό για να εντοπίσετε τους άλλους τρεις πλανήτες του πρωινού ουρανού, όπως φαίνεται στο παρακάτω διάγραμμα.
  
  
  

Κυριακή, 22 Μαΐου

• Καθώς αρχίζει η νύχτα, προσέξτε πόσο ψηλά κάθεται η κατσαρόλα της Μεγάλης Άρκτου. Αν και φαίνεται ότι αυτός ο γνωστός σχηματισμός αστέρων έχει σκαρφαλώσει ακριβώς από πάνω μας, στην πραγματικότητα είναι 10 με 15 μοίρες κάτω από το ζενίθ. Αν προεκτείνουμε πέντε φορές τους δύο δείκτες της  κατσαρόλας, τότε θα βρεθούμε στον πολικό αστέρα. Για να βεβαιωθείτε ότι το φαινόμενο μέγεθος του αστεριού του βορά  είναι + 2, κοιτάξτε τους δύο δείκτες αστέρες. Θα πρέπει να έχουν την ίδια λαμπρότητα.

Εδώ είναι μια όμορφη εικόνα μιας σειράς γαλαξιών που κατέχουν συνολικά αρκετά τρισεκατομμύρια αστέρια. Ονομάζεται «αλυσίδα Μαρκαριάν» από τον Αρμένιο αστροφυσικό που ανακάλυψε ότι οι γαλαξίες κινούνται μαζί μέσα στο χώρο. Αυτή η συλλογή είναι περίπου 40 εκατομμύρια έτη φωτός μακριά στο μεγάλο Σμήνος της Παρθένου.

• Θέλετε να γίνετε καλύτερος ερασιτέχνης αστρονόμος; Μάθετε τη θέση των αστερισμών με βάση τα πιο λαμπρά αστέρια τους και τους σχηματισμούς τους. Αυτό είναι το κλειδί για να εντοπίσετε και τα διάφορα αντικείμενα από το βαθύ ουρανό με κιάλια ή με τηλεσκόπιο. Ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για εύκολο εντοπισμό των αστερισμών σε όλο τον ουρανό είναι το βιβλίο The Monthly Sky Guide (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης).

• Μπορεί ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο να αντικαταστήσει τους αστροχάρτες; Όπως ο Terence Dickinson και ο Alan Dyer λένε στο Backyard Astronomer's Guide:  "Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως το σύμπαν, αν δεν αναπτύξει την ικανότητα να βρίσκει πράγματα στον ουρανό και αν δεν κατανοεί τις ουράνιες κινήσεις. Αυτή η γνώση κατακτάται μόνο όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο κάτω από τα αστέρια με φιλομάθεια και με έναν αστροχάρτη στα χέρια." Χωρίς αυτά, "Ο ουρανός ποτέ δεν γίνεται ένα φιλικό μέρος."

• Θέλετε να μυηθείτε στο χώρο της αστροφωτογραφίας; Συμβουλευθείτε το βιβλίο Αστροφωτογραφία(εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης) και αποκτήστε τις κατάλληλες γνώσεις για να φωτογραφίσετε το ηλιακό μας σύστημα και πέρα από αυτό).
  
  
  
  
  ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
  
  
  
• Παρατηρείτε τον Ήλιο καθημερινά (με τη χρήση ενός ασφαλούς ηλιακού φίλτρου) αφού σχεδόν πάντοτε αποκαλύπτονται ενδιαφέροντα φαινόμενα στην επιφάνειά του. Ο Ήλιος βγαίνει από ένα ασυνήθιστα μεγάλο ηλιακό ελάχιστο. Η ηλιακή δραστηριότητα επιταχύνεται, με τις ηλιακές κηλίδες και άλλα μαγνητικά φαινόμενα να συμβαίνουν πιο συχνά τώρα. Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com.

• Ο Ερμής, η Αφροδίτη, ο Άρης και ο Δίας είναι χαμηλά στο φως της ανατολής του ήλιου. Η Αφροδίτη είναι κατά πολύ ο πιο λαμπρός πλανήτης. Θα χρειαστείτε ένα ζευγάρι κιάλια 30 λεπτά πριν την ανατολή του ήλιου για να δείτε τον πολύ πιο αμυδρό Ερμή κάτω από την Αφροδίτη. Ο Δίας ανεβαίνει λίγο ψηλότερα και φαίνεται ευκολότερα από μέρα σε μέρα. Ο Άρης, ο πιο αμυδρός απ’ όλους, φαίνεται δύσκολα. Ο Δίας περνάει μόλις 0,6° από την Αφροδίτη το πρωί της 11ης Μαΐου. Κάντε κλικ εδώ http://media.skyandtelescope.com/video/planet-animation-may2011.mov για να δείτε μια κινούμενη απεικόνιση των θέσεων των πλανητών τον Μάιο. 

• Ο Κρόνος (μέγεθος +0,6, στην Παρθένο) είναι ο μόνος πλανήτης που προσφέρεται για παρατήρηση με τηλεσκόπιο. Βρίσκεται ψηλά στο νότο πριν τις 10 μ.μ. Τότε είναι και η καλύτερη ώρα για να τον παρατηρήσετε με τηλεσκόπιο. Μη τον μπερδέψετε με τον Στάχυ, περίπου 13° πιο κάτω ή τον λαμπρότερο Αρκτούρο 30° στα αριστερά του. Οι δακτύλιοι του Κρόνου έχουν ανοίξει στις  7,6° από την θέση κάτοψης, στο μεγαλύτερο άνοιγμά τους από το 2007. 

• Μόνο 3/4 ° περίπου από τον Κρόνο είναι το αστέρι γ της Παρθένου (Πορίμα), ένα ωραίο αλλά δύσκολο να εντοπιστεί με τηλεσκόπιο διπλό αστέρι. Η απόσταση που χωρίζει τα δύο αστέρια είναι μόλις 1,7 δευτερόλεπτα του τόξου. Χρησιμοποιήστε μεγάλη μεγέθυνση και να ελπίζετε ότι το seeing θα είναι καλό. Η απόσταση του Κρόνου από το αστέρι θα μειώνεται διαρκώς μέχρις ότου φτάσει στα 0,4° στα μέσα Ιουνίου.

• Δείτε πόσους από τους δορυφόρους του Κρόνου μπορείτε να προσδιορίσετε με το τηλεσκόπιό σας χρησιμοποιώντας αυτό το online εργαλείο: http://www.skyandtelescope.com/observing/objects/javascript/saturn_moons

• Ο Ουρανός (μέγεθος 5,9, στους δυτικούς Ιχθείς) βρίσκεται στην λάμψη του πρωινού λυκόφωτος. 

• Ο Ποσειδώνας (μέγεθος 7,9 στον Υδροχόο) βρίσκεται χαμηλά στα νοτιοανατολικά λίγο πριν το πρώτο φως της αυγής. 

www.astronomy.gr