Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ
(Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης )

Δευτέρα, 4 Ιανουαρίου

• Ο Ερμής είναι σε κατώτερη σύνοδο και δεν είναι ορατός. Θα βγει από τη λάμψη του ήλιου την δεύτερη εβδομάδα αυτού του μήνα. Αρχίστε να ψάχνετε τον Ερμή στο λυκαυγές στα ανατολικά νοτιοανατολικά από τις 10 Ιανουαρίου και μετά. 

• Ακόμα και ένα μικρό τηλεσκόπιο είναι ικανό να σας δείξει τον Τιτάνα, τον μεγαλύτερο δορυφόρο του Κρόνου. Απόψε και αύριο το βράδυ, ο Τιτάνας θα βρίσκεται στα ανατολικά του πλανήτη, σε απόσταση ίση με 4 φορές το μήκος των δακτυλίων του. Με ένα 6 ίντσο τηλεσκόπιο θα μπορέσετε να διακρίνετε το πορτοκαλί χρώμα της ανώτερης ατμόσφαιρας του Τιτάνα.

Τρίτη, 5 Ιανουαρίου

• Τρεις ώρες μετά το ηλιοβασίλεμα, ο Άρης και ο Δίας, είναι και οι δυο 5° πάνω από τον ορίζοντα αλλά σε αντίθετες κατευθύνσεις, ο Δίας στα δυτικά νοτιοδυτικά και ο Άρης στα ανατολικά βορειοανατολικά. Οι πλανήτες είναι σε απόσταση 170°.

• Περίπου στις 11 το βράδυ η σελήνη ανατέλλει στην ανατολή και ο Κρόνος λάμπει κιτρινωπός στα αριστερά της. Ο λαμπρός Άρης είναι αρκετά πιο ψηλά.

Τετάρτη, 6 Ιανουαρίου

• Ακόμη και με μια περιστασιακή ματιά στην κατσαρόλα της Μεγάλης Άρκτου μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι ένα από τα επτά αστέρια, ο Μεγκρέζ ή ο δέλτα της Μεγάλης Άρκτου είναι αρκετά αμυδρότερος από τα υπόλοιπα αστέρια. Το μέγεθός του είναι αρκετά κάτω από 3 ενώ όλα τα άλλα είναι πάνω από 2,5.
  
  
  
  
  
  
  
• Το φωτεινότερο αστέρι στον ουρανό, ο Σείριος, έχει μεγέθος  –1,5, τα πιο αμυδρά αστέρια ορατά με το γυμνό μάτι είναι  μεγέθους + 6, ενώ με ηλεκτρονικό εξοπλισμό που χρησιμοποιείται από τα γιγαντιαία τηλεσκόπια μπορούν οι αστρονόμοι να φθάσουν σε μέγεθος κάτω από + 30. Συμβατικά, τα 21 φωτεινότερα αστέρια ταξινομούνται σαν πρώτου μέγεθους.  Στην ίδια κλίμακα, το μέγεθος του ήλιου είναι περίπου –27 και της πανσελήνου περίπου –12,7. Το γυμνό μάτι μπορεί εύκολα να ανιχνεύσει μια διαφορά του ενός δεκάτου μεγέθους, και η σχετική αμυδρότητα του Μεγκρέζ συγκρινόμενη με τα άλλα αστέρια της κατσαρόλας είναι πολύ εντυπωσιακή. Όμως σε μερικούς  παλαιότερους καταλόγους, ο Μεγκρέζ αναφέρονταν με μέγεθος ίσο με τα υπόλοιπα αστέρια. Μπορεί να έχει υπάρξει οποιαδήποτε πραγματική αλλαγή στην φωτεινότητά του; Σχεδόν βέβαια, η απάντηση είναι  " όχι ". Ο Μεγκρέζ είναι ένα κανονικό αστέρι και εμφανίζεται απολύτως σταθερό, έτσι ώστε δεν είναι πιθανό να παρουσιάσει οποιαδήποτε μόνιμη ή κοσμική αλλαγή σε μια μεγάλη χρονική περίοδο. Φυσικά, πολλά μεταβλητά αστέρια είναι γνωστά, αλλά ο Μεγκρέζ  δεν είναι ένα από αυτά.

Πέμπτη, 7 Ιανουαρίου

• Τελευταίο τέταρτο της σελήνης στις 12:41 μ.μ.

Παρασκευή, 8 Ιανουαρίου

• Σαν σήμερα το 1839, ο Σκωτσέζος αστρονόμος Thomas Henderson (που έφτιαξε μια λίστα με τις θέσεις 60.000 αστέρων) έγινε ο πρώτος που μέτρησε την απόσταση ενός γρήγορα κινούμενου αστέρα χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της γεωμετρικής παράλλαξης. Λαμβάνοντας υπόψη το επίγειο εφέ, όπου τα κοντινά αντικείμενα φαίνεται ότι  κινούνται ταχύτερα από τα πιο μακρινά αντικείμενα, οι υπολογισμοί του Henderson ήταν κοντά στις σύγχρονες μετρήσεις κατά 30%. Επίσης, η διαίσθησή του ήταν απόλυτα ακριβής, ο άλφα του Κενταύρου είναι πράγματι το πιο κοντινό αστέρι στο ηλιακό μας σύστημα.

Σάββατο, 9 Ιανουαρίου

• Νωρίς το βράδυ, ο Ωρίωνας «ο κυνηγός» αρχίζει το ταξίδι του στον ουρανό της νύχτας. Ο άλφα ξεχωρίζει με το πορτοκαλί του χρώμα στο βορειοανατολικό ουρανό. Είναι ένας γίγαντας σε σχέση με τα άλλα αστέρια! Ο Μπετελγκέζ (Betelgeuse) έχει μια μακροχρόνια λογοτεχνική ιστορία ως ένα από τα πιο ογκώδη αστέρια. Στα μέσα του 1800, ο John Herschel παρατήρησε ότι ο Μπετελγκέζ  άλλαζε σε φωτεινότητα, με την έντασή του να μεταβάλλεται μέχρι και κατά ένα μέγεθος σε λιγότερο από 6 χρόνια. Ο ερυθρός γίγαντας συνεχώς συστέλλεται και διαστέλλεται σε ένα τρομερό μέγεθος, τέτοιο που μπορεί να φθάσει την τροχιά του Δία γύρω από το δικό μας αστέρι, τον ήλιο. Αλλά, δεν είναι μόνος του. Ο άλφα έχει  επίσης τέσσερις συνοδούς ήλιους! Υπολογισμένο να είναι 6 εκατομμυρίων  ετών, το φως που βλέπετε απόψε από τον Μπετελγκέζ έφυγε από το αστέρι περίπου την εποχή που ο Νοστράδαμος  έκανε τις προβλέψεις του. Εάν γίνει υπερκαινοφανής αύριο, θα ήθελε  σχεδόν μισό αιώνα μέχρις ότου η θεαματική του λάμψη θα φαινόταν στον ουρανό της νύχτας!
  
  
  
  
  
  
  

Κυριακή, 10 Ιανουαρίου

• Λάμποντας σιωπηλά, 1.600 έτη φωτός μακριά, αυτό το τεράστιο αλλά και σύνθετο σύστημα αερίων, σκόνης και αστεριών, γνωστό από την εποχή του Πτολεμαίου, το νεφέλωμα του Ωρίωνα (M42), αναγνωρίστηκε σαν νεφέλωμα μόνο 400 χρόνια πριν, εξαιτίας του μεγέθους του. O Γαλιλαίος είδε εσωτερικά αστέρια αλλά όχι το νεφέλωμα. Σχεδόν ένας αιώνας θα περνούσε προτού να επιβεβαιωθεί η αεριώδης φύση του νεφελώματος του Ωρίωνα και μόλις πρόσφατα έχει κατανοηθεί η ύπαρξή του ως περιοχή γέννησης άστρων. Καλύπτει 20.000 φορές περισσότερο διάστημα απ' ότι το ηλιακό μας σύστημα  και περιέχει αρκετό υλικό για να δημιουργήσει 10.000 ήλιους. Μέσα στο νεφέλωμα υπάρχουν 2.300 αστέρια με πρώτο-πλανητικούς δίσκους και 200 αστέρια σε εμβρυικό στάδιο ανάπτυξης. Αυτό που βλέπετε δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα στιγμιότυπο μιας χρονικής στιγμής αφού το φως που βλέπετε απόψε έφυγε από το νεφέλωμα του Ωρίωνα κατά την εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας!
  
  
  
• Θέλετε να γίνετε καλύτερος ερασιτέχνης αστρονόμος; Μάθετε τη θέση των αστερισμών με βάση τα πιο λαμπρά αστέρια τους και τους σχηματισμούς τους. Αυτό είναι το κλειδί για να εντοπίσετε και τα διάφορα αντικείμενα από το βαθύ ουρανό με κιάλια ή με τηλεσκόπιο. Ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για εύκολο εντοπισμό των αστερισμών σε όλο τον ουρανό είναι το βιβλίο The Monthly Sky Guide (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης).
  
  
• Μπορεί ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο να αντικαταστήσει τους αστροχάρτες; Όπως ο Terence Dickinson και ο Alan Dyer λένε στο Backyard Astronomer's Guide:  "Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως το σύμπαν, αν δεν αναπτύξει την ικανότητα να βρίσκει πράγματα στον ουρανό και αν δεν κατανοεί τις ουράνιες κινήσεις. Αυτή η γνώση κατακτάται μόνο όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο κάτω από τα αστέρια με φιλομάθεια και με έναν αστροχάρτη στα χέρια." Χωρίς αυτά, "Ο ουρανός ποτέ δεν γίνεται ένα φιλικό μέρος."
•  

Δεν χάνετε το ενδιαφέρον για το βραδινό ουρανό επειδή το φεγγάρι απουσιάζει! Κοιτάξτε προς Κασσιόπη, η οποία περιέχει την ισχυρότερη πηγή ραδιοακτινοβολίας στο γαλαξία μας — την Κασσιόπη  A. Αν και τα ίχνη του 300ετούς υπερκαινοφανούς  δεν μπορούν πλέον να φανούν στο ορατό φως,  κάποια ακτινοβολία ακόμα μας έρχεται από 10.000  έτη φωτός μακριά — μια έκρηξη που επεκτείνεται ακόμα με ταχύτητα 16 εκατομμύρια χιλιόμετρα ανά ώρα! Πού είναι λοιπόν στον ουρανό η πηγή αυτής της ακτινοβολίας;  Μόλις λίγο βόρεια από το κεντρικό αστέρι του αστερισμού. Η φωτογραφία είναι από το τηλεσκόπιο Spitzer.

• Θέλετε να μυηθείτε στο χώρο της αστροφωτογραφίας; Συμβουλευθείτε το βιβλίο Αστροφωτογραφία (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης) και αποκτήστε τις κατάλληλες γνώσεις για να φωτογραφίσετε το ηλιακό μας σύστημα και πέρα από αυτό).

         ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

• Παρατηρείτε τον ήλιο καθημερινά (με τη χρήση ενός ασφαλούς ηλιακού φίλτρου) αφού σχεδόν πάντοτε αποκαλύπτονται ενδιαφέροντα φαινόμενα στην επιφάνειά του. Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com

• Ο Ερμής και η Αφροδίτη έχουν χαθεί στο φως του ήλιου.

• Ο Άρης (μέγεθος -0,8, στον Λέοντα) αρκετά πιο κάτω από τον Κάστορα και τον Πολυδεύκη, ανατέλλει μετά τις 7 το βράδυ και βρίσκεται ψηλά στον νότιο  ουρανό πριν το λυκαυγές. Ο Άρης αρχίζει μια μακριά, αργή πορεία που θα τον φέρει σε αντίθεση στις 29 Ιανουαρίου, 2010. Με τηλεσκόπιο, ο δίσκος του πλανήτη είναι 13 δευτερόλεπτα του τόξου και θα φθάσει στα 14,1 δευτερόλεπτα όταν θα πλησιάσει πιο κοντά στη Γη. Μπορείτε να διακρίνετε τον βόρειο πόλο του πλανήτη;

• Ο Δίας (μέγεθος -2,1, στον Αιγόκερο) λάμπει φωτεινός στα νοτιοδυτικά στο λυκόφως και χαμηλότερα στα νοτιοδυτικά αργότερα το βράδυ. Δύει περίπου στις 7:00 το βράδυ. 
  
  
  
  
  
  
  

• Τώρα που ο Δίας φαίνεται ολοένα και χαμηλότερα και είναι δύσκολο να παρατηρηθεί καλά με τηλεσκόπιο, παρουσιάζει ενδιαφέρον! Η Νότια Ισημερινή Ζώνη έγινε τόσο αμυδρή που σχεδόν εξαφανίστηκε και η ερυθρά κηλίδα έγινε αμυδρότερη. Ο Christopher Go  έβγαλε αυτές τις φωτογραφίες στις 30 Δεκεμβρίου.

• Ο Κρόνος (μέγεθος +0,9, στην κεφαλή της Παρθένου), ανατέλλει στα ανατολικά πριν τις 11:00 μ.μ. και λάμπει ψηλά στο νότο πριν και κατά τη διάρκεια του  λυκαυγούς. Με τηλεσκόπιο, θα μπορέσετε να δείτε ότι οι δακτύλιοί του είναι ακόμα σε κλίση 5° από την θέση κάτοψης.

• Ο Ουρανός  (μέγεθος 5,8, στους Ιχθείς) βρίσκεται ψηλά στο νότο νωρίς το βράδυ.

• Ο Ποσειδώνας (μέγεθος 7,9, στον Αιγόκερο) βρίσκεται σε σύνοδο με το Δία και απομακρύνεται στη 1° βόρειά του, στις 25 Δεκεμβρίου. Θα βρείτε αναλυτικούς χάρτες με τις θέσεις του Ουρανού και του Ποσειδώνα εδώ: http://media.skyandtelescope.com/documents/Uranus_Neptune09.pdf

• Ο Πλούτωνας έχει χαθεί στο φως του ήλιου.

 www.astronomy.gr