Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

(Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης)

Ραντεβού με τον Ερμή

• Μια υπενθύμιση ότι οι επόμενες τρεις με τέσσερις ημέρες σας προσφέρουν την μεγαλύτερη ευκαιρία αυτό το έτος για να δείτε τον πλανήτη Ερμή. Ψάξτε αυτόν τον παράξενο μικρό κόσμο στο δυτικό ουρανό μερικές μόνο μοίρες από το Δία μετά από το ηλιοβασίλεμα. Και κάτι ακόμα, ο Ερμής είναι έτοιμος να δεχτεί έναν γήινο επισκέπτη  την προσεχή εβδομάδα που ίσως να λύσει κάποια από τα επί μακρόν υφιστάμενα μυστήρια αυτού του δυσκολοθώρητου πλανήτη.

• Ως ο πιο κοντινός πλανήτης στον ήλιο, ο Ερμής είναι εμφανώς δύσκολο να τον δει κάποιος. Δεν φθάνει ποτέ μακρύτερα από 28,3 μοίρες από τον ήλιο. Η Αφροδίτη, συγκριτικά, φθάνει στις 48 μοίρες από τον ήλιο στη μέγιστη αποχή της. Και όπως η Αφροδίτη, ο Ερμής μπορεί να εμφανιστεί ως πρωινό  ή βραδινό «αστέρι», ανάλογα με τη θέση του σχετικά με τον ήλιο.
  
• Ο Ερμής είναι επίσης γρηγορότερος από οποιοδήποτε άλλο πλανήτη, ολοκληρώνοντας μια πλήρη περιστροφή του γύρω από τον ήλιο σε μόλις 88 ημέρες. Έτσι εναλλάσσεται   μεταξύ των εμφανίσεών του στον πρωινό ή βραδινό ουρανό αρκετά γρήγορα. Θα παρατηρήσετε αυτήν την εβδομάδα ότι ο πλανήτης χαμηλώνει αρκετά γρήγορα προς τον ήλιο σε σχέση με τον Δία. Θα περάσει πίσω από τον ήλιο για να εμφανιστεί στον πρωινό ουρανό μετά από λίγες εβδομάδες.

• Ο Ερμής θα είναι αρκετά λαμπρός (μέγεθος -1,2), λιγότερο φωτεινός από το μέγεθος -2,3 του Δία. Ακόμη και σε αυτήν την εποχή των μεγάλων τηλεσκοπίων και των  έξυπνων διαστημικών σκαφών, ο Ερμής είναι αρκετά μυστήριος.
  
• Ο Ερμής δεν έχει σχεδόν καθόλου κλίση στον άξονα περιστροφής του, πράγμα που σημαίνει ότι οι πόλοι του κρύβονται από τις έντονες ακτίνες του ήλιου. Κάποιοι υποστηρίζουν ότι υπάρχει πάγος κάτω από του κρατήρες του στους πόλους.
  
• Όπως φαίνεται, πολλά από αυτά τα μυστήρια ίσως να λυθούν στο εγγύς μέλλον. Μόλις λίγες μέρες αφότου ο Δίας και ο Ερμής περάσουν από το νυχτερινό ουρανό την επόμενη εβδομάδα, το διαστημόπλοιο MESSENGER της NASA θα φθάσει στο τέλος του, 7,7 εκατομμυρίων χιλιομέτρων ταξιδιού του, όταν θα τεθεί σε τροχιά 192 χιλιομέτρων πάνω από την επιφάνεια του Ερμή στις 12:48 UTC στις 18 Μαρτίου 2011. Ενώ το διαστημικό σκάφος έχει πετάξει γύρω από τον Ερμή ήδη τρεις φορές, αυτή τη φορά θα μείνει εκεί μόνιμα. Θα παραμείνει σε τροχιά γύρω από τον πλανήτη, θα χαρτογραφεί και θα φωτογραφίζει τον πλανήτη, καθώς επίσης θα μετράει το μαγνητικό πεδίο και τη βαρύτητά του.

Δευτέρα, 14 Μαρτίου

• Ο Δίας, 45 λεπτά μετά το ηλιοβασίλεμα, βρίσκεται στα δυτικά, σε απόσταση 2,3 μοιρών από τον Ερμή.

Τρίτη, 15 Μαρτίου

• Η κατσαρόλα της Μεγάλης Άρκτου βρίσκεται ψηλά στα βορειοανατολικά αυτά τα βράδια και στέκεται πάνω στο χερούλι της. Σίγουρα θα γνωρίζετε ότι τα δύο αστέρια που σχηματίζουν το μπροστινό μέρος της «κατσαρόλας»  είναι οι Δείκτες στον Πολικό αστέρα, τώρα στα αριστερά τους. Επίσης, θα γνωρίζετε ότι αν ακολουθήσετε την καμπύλη από το χερούλι της «κατσαρόλας» θα καταλήξετε στον Αρκτούρο που τώρα ανατέλλει από τα ανατολικά.  Γνωρίζετε όμως ότι αν ακολουθήσετε τους δείκτες προς τα πίσω στην αντίθετη κατεύθυνση  θα φθάσετε στον Λέοντα; Φτιάξτε μια γραμμή διαγωνίως κατά μήκος της κατσαρόλας απ’ εκεί που το χερούλι ενώνεται με την κατσαρόλα, συνεχίστε και θα φθάσετε στους Διδύμους.  

• Ο Ερμής και ο Δίας φθάνουν στην μικρότερή τους απόσταση, μετά το ηλιοβασίλεμα, 2° μακριά.

Τετάρτη, 16 Μαρτίου

• Η σελήνη αυτό το βράδυ βρίσκεται πάνω στην μακριά γραμμή που αρχίζει από τον Βασιλίσκο (στα αριστερά της) και φθάνει μέσω του Προκύωνα στον Ωρίωνα. 

Πέμπτη, 17 Μαρτίου

• Για τις επόμενες δυο εβδομάδες ο Ερμής συνεχίζει να κάνει την καλύτερη εσπερινή του εμφάνιση για το 2011 καθώς ο Δίας χαμηλώνει όλο και περισσότερο κάτω απ’ αυτόν.

• Το λαμπρότερο αστέρι πάνω από την σελήνη αυτό το βράδυ είναι ο Βασιλίσκος.

Παρασκευή, 18 Μαρτίου

• Στα μέσα της νύχτας, κάτω και στα αριστερά της σελήνης βρίσκεται ο Κρόνος και, κάτω από τον Κρόνο, η Αίγα λαμπιρίζει έντονα στην ανατολή της. Αρκετά μακριά και στα αριστερά είναι ο λαμπρότερος Αρκτούρος, το «αστέρι της άνοιξης».

Σάββατο, 19 Μαρτίου

• Πανσέληνος στις 8:11 μ.μ.

• Η σελήνη, σε περίγειο, είναι στη Παρθένο, μαζί με τον Κρόνο και τον Στάχυ.
  
  
  

Κυριακή, 20 Μαρτίου

• Εαρινή Ισημερία στις 1:21 π.μ της Κυριακής.

• Η εαρινή ισημερία – όταν δηλαδή, ο ήλιος διασχίζει τον ουράνιο ισημερινό, κινούμενος από το νότο προς το Βορρά – είναι μια σημαντική στιγμή στην τροχιά της Γης, αλλά είναι και ένα γεγονός που συμβαίνει στο φανταστικό γήινο ουράνιο θόλο. Οι πρόγονοί μας δεν θα μπορούσαν να είχαν καταλάβει τις ισημερίες όπως εμείς. Δεν καταλάβαιναν ότι είναι γεγονότα που εμφανίζονται κατά τη διάρκεια της ετήσιας γήινης τροχιάς γύρω από τον ήλιο. Αλλά εάν ήταν παρατηρητικοί. . . και μερικοί ήταν πολύ παρατηρητικοί πράγματι . . . σίγουρα θα έβλεπαν ότι στην ισημερία σήμερα ο ήλιος βρίσκεται στη μέση του δρόμου μεταξύ της χαμηλότερης πορείας του στον ουρανό το χειμώνα και της υψηλότερης πορεία του στον ουρανό το καλοκαίρι.
  
• Εάν σκεφτόντουσαν από την άποψη των τεσσάρων κατευθύνσεων, επίσης θα είχαν  μάθει για το γεγονός της φύσης που συμβαίνει κάθε φορά που υπάρχει ισημερία: δεδομένου ότι ο ουράνιος ισημερινός κόβει τον ορίζοντα στο σημείο της ανατολής και στο σημείο της δύσης, ο ήλιος ανατέλλει στο σημείο της γεωγραφικής ανατολής και δύει στο σημείο της γεωγραφικής δύσης αυτήν την ημέρα, όπως φαίνεται από παντού στην υδρόγειο σφαίρα. 

• Θέλετε να γίνετε καλύτερος ερασιτέχνης αστρονόμος; Μάθετε τη θέση των αστερισμών με βάση τα πιο λαμπρά αστέρια τους και τους σχηματισμούς τους. Αυτό είναι το κλειδί για να εντοπίσετε και τα διάφορα αντικείμενα από το βαθύ ουρανό με κιάλια ή με τηλεσκόπιο. Ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για εύκολο εντοπισμό των αστερισμών σε όλο τον ουρανό είναι το βιβλίο The Monthly Sky Guide (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης).

• Μπορεί ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο να αντικαταστήσει τους αστροχάρτες; Όπως ο Terence Dickinson και ο Alan Dyer λένε στο Backyard Astronomer's Guide:  "Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως το σύμπαν, αν δεν αναπτύξει την ικανότητα να βρίσκει πράγματα στον ουρανό και αν δεν κατανοεί τις ουράνιες κινήσεις. Αυτή η γνώση κατακτάται μόνο όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο κάτω από τα αστέρια με φιλομάθεια και με έναν αστροχάρτη στα χέρια." Χωρίς αυτά, "Ο ουρανός ποτέ δεν γίνεται ένα φιλικό μέρος."
  
  
  
  
  
  Όχι ένα συνηθισμένο υπόλειμμα υπερκαινοφανούς: Τα περισσότερα υπολείμματα σουπερνόβα φαίνονται χαοτικά και βίαια. Αλλά στα 400 χρόνια μετά την εκρηκτική του γέννηση στο Μεγάλο
  Νέφος του Μαγγελάνου, το κρουστικό κύμα του SNR B0509-67.5 έχει εξομαλυνθεί σε ένα λεπτό κέλυφος φούσκας. Προφανώς το εσωτερικό υλικό είναι αρκετά ζεστό, και το εξωτερικό διαστρικό μέσο είναι πυκνό και ομοιόμορφο αρκετά, που οι περισσότερες ανωμαλίες έχουν συσσωρευτεί και
  κατανεμηθεί ομοιόμορφα.  Η φωτογραφία αυτή συνδυάζει εικόνες από το Hubble στο ορατό φως και το Chandra στις ακτίνες Χ.           NASA / ESA / HUBBLE HERITAGE TEAM / J. HUGHES
  
  

• Θέλετε να μυηθείτε στο χώρο της αστροφωτογραφίας; Συμβουλευθείτε το βιβλίο Αστροφωτογραφία(εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης) και αποκτήστε τις κατάλληλες γνώσεις για να φωτογραφίσετε το ηλιακό μας σύστημα και πέρα από αυτό).

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

• Παρατηρείτε τον Ήλιο καθημερινά (με τη χρήση ενός ασφαλούς ηλιακού φίλτρου) αφού σχεδόν πάντοτε αποκαλύπτονται ενδιαφέροντα φαινόμενα στην επιφάνειά του. Ο Ήλιος βγαίνει από ένα ασυνήθιστα μεγάλο ηλιακό ελάχιστο. Η ηλιακή δραστηριότητα επιταχύνεται, με τις ηλιακές κηλίδες και άλλα μαγνητικά φαινόμενα να συμβαίνουν πιο συχνά τώρα. Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com.

• Ο Ερμής και ο Δίας (μέγεθος-1 και -2,1, αντίστοιχα) περνάνε κοντά ο ένας από τον άλλον χαμηλά στο δυτικό ουρανό στο βραδινό λυκόφως. Καθώς θα τελειώνει το λυκόφως, πιθανότατα να δείτε πρώτα τον Δία. Τότε θα μπορέσετε να εντοπίσετε και τον Ερμή. Θα βρεθούν στη μικρότερή τους απόσταση τη Δευτέρα και τη Τρίτη, περίπου σε απόσταση 2°.  
• Κατά μια αξιοπρόσεκτη σύμπτωση, και οι δύο πλανήτες θα βρεθούν στο περιήλιό τους αυτή την εβδομάδα (πιο κοντινή απόστασή τους από τον ήλιο). Ο Ερμής έχει περιήλιο κάθε 88 ημέρες, αλλά ο Δίας έχει κάθε 12 χρόνια.

• Η Αφροδίτη, (μέγεθος -4,0 στον Αιγόκερο) λάμπει χαμηλά στα νοτιοανατολικά κατά τη διάρκεια του λυκαυγούς.

• Ο Άρης είναι κρυμμένος στο φως του Ήλιου. Θα παραμείνει έτσι για τους επόμενους τρεις μήνες.

• Ο Κρόνος (μέγεθος +0,4, στην Παρθένο) ανατέλλει περίπου στις 8:00 μ.μ. και  βρίσκεται ψηλά στα νότια μετά τις 1 το πρωί. Τότε είναι και η καλύτερη ώρα για να τον παρατηρήσετε με τηλεσκόπιο. Μη τον μπερδέψετε με τον Στάχυ, περίπου 10  μοίρες πιο κάτω. Οι δακτύλιοι του Κρόνου έχουν ανοίξει στις  9° από την θέση κάτοψης, στο μεγαλύτερο άνοιγμά τους από το 2007. Κοιτάζοντας με τηλεσκόπιο, η νέα λευκή κηλίδα του Κρόνου έχει γίνει μια μεγάλη λωρίδα, εύκολα αναγνωρίσιμη! Δείτε πόσους από τους δορυφόρους του Κρόνου μπορείτε να προσδιορίσετε με το τηλεσκόπιό σας χρησιμοποιώντας αυτό το online εργαλείο: http://www.skyandtelescope.com/observing/objects/javascript/saturn_moons
  
• Ο Ουρανός και ο Ποσειδώνας έχουν χαθεί στο φως του Ήλιου.

www.astronomy.gr