Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ

Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΟΥ ΘΥΜΟΥ ΤΟΥ ΑΧΙΛΛΕΑ 

 

Brygos-Scyphos
Attic; red figure;
Brygos Painter C. 490 B. C. Clay H: 25 cm AS Inv. No. IV 3710
Ο Πρίαμος προσέρχεται στην σκηνή του Αχιλλέα για να πάρει το σώμα του Έκτορα
Γερμανικό μουσείο

Ο θυμός του Αχιλλέα (Αχιλλέως μήνις) αποτελεί το κεντρικό θέμα που εκτυλίσσεται στην Ιλιάδα, ενώ γύρω από αυτό εκτυλίσσονται και άλλα θέματα. Ο θυμός αναπτύσσεται κυρίως στις ραψωδίες Α, Ι, Σ, Τ και Ψ, ενώ οι συνέπειές του καλύπτουν όλο το έπος και αναφέρονται και σε άλλα έργα του επικού κύκλου.

Ραψωδία Α.
Στη ραψωδία Α εντοπίζεται η αρχή του θυμού: η προσβολή του Αχιλλέα από τον Αγαμέμνονα, ώστε ο πρώτος αποφασίζει αρχικά να φύγει από την Τροία και να επιστρέψει στην πατρίδα του, τη Φθία, αργότερα όμως αλλάζει γνώμη και παραμένει στην Τροία, μένει όμως μακριά από τη μάχη, ζητώντας τη δικαίωσή του από θεούς και ανθρώπους. Η δικαίωση αυτή ¾για την εκτέλεση της οποίας η Θέτιδα μεταβαίνει στον Όλυμπο να ζητήσει από τον πατέρα θεών και ανθρώπων, το Δία, να δίνει τη νίκη στους Τρώες, έως ότου ο Αγαμέμνονας και οι Αχαιοί συνειδητοποιήσουν το σφάλμα τους και καταλάβουν την αξία του Αχιλλέα.¾ θα γίνει αφορμή για ολέθρια αποτελέσματα για τους Αχαιούς και θα αποτελέσει την απαρχή της καταστροφής του ίδιου του Αχιλλέα, ενώ και στον κύκλο των θεών γίνεται αφορμή για μικροκαυγάδες (ανάμεσα στο Δία και την Ήρα, με τη μεσολάβηση μάλιστα του Ηφαίστου υπέρ της μητέρας του), οι οποίοι όμως είναι ένα μικρό επεισόδιο που γρήγορα ξεχνιέται χωρίς να διαταράξει την αιώνια θεϊκή ευδαιμονία.

Ραψωδία Ι
Έχουν περάσει 15 μέρες από τον τσακωμό του Αχιλλέα με τον Αγαμέμνονα, 4 από την ικεσία της Θέτιδας στο Δία και μόλις 2 μέρες μάχης με απουσία του Αχιλλέα. Οι Αχαιοί πολύς νωρίς, καθώς μάλιστα το σχέδιο του Δία για ικανοποίηση του Αχιλλέα έχει μπει σε εφαρμογή, έχουν συνειδητοποιήσει πικρά το λάθος τους και πρώτος πρώτος ο Αγαμέμνονας, ο οποίος σπεύδει να στείλει αντιπροσωπεία στον Αχιλλέα προσφέροντάς του τη συγνώμη και τη μετάνοιά του συνοδευμένη με πλούσια δώρα, αρκεί εκείνος να δεχτεί να επιστρέψει στη μάχη.

Η υποδοχή της τριμελούς αντιπροσωπείας γίνεται αρχικά σε κλίμα τυπικά ευγενικό και φιλόξενο. Όταν όμως η πρεσβεία εκθέτει το σκοπό της επίσκεψής της, ο Αχιλλέας πικραμένος ακόμα αφήνει την πίκρα του να ξεσπάσει, πάντως η στάση του αν και αρνητική παρουσιάζει μια εξελικτική πορεία: στον Οδυσσέα λέει ότι θα φύγει το επόμενο κιόλας πρωί και θα πάει στη Φθία, στο Φοίνικα ότι το πρωί θα αποφασίσει τι θα κάνει και στον Αίαντα ότι θα μπει στη μάχη μόνο όταν ο Έκτορας φτάσει στις σκηνές και στα πλοία των Μυρμιδόνων. Η τελευταία αυτή απάντηση μάλλον αποκαρδιωτικά ακούγεται για τους Αχαιούς παρά αισιόδοξα· η επιστροφή του Αχιλλέα θα γίνει μόνο σε περίπτωση έσχατης ανάγκης και φυσικά κυρίως για να διασφαλίσει τα καράβια, τα μέσα επιστροφής του στην πατρίδα.

Τα επιχειρήματα των Αχαιών δεν έπιασαν τόπο· ούτε η λογική και ο ρεαλισμός ούτε και ο συναισθηματισμός που θέλησε να αγγίξει ο Φοίνικας δεν έφεραν το ποθητό αποτέλεσμα, πολύ λιγότερο τα αμέτρητα δώρα που έφεραν ή υποσχέθηκαν. Τι περιμένει λοιπόν ακόμα ο Αχιλλέας για να πειστεί ότι οι Αχαιοί έχουν μετανιώσει; Τι μένει ακόμα, για να θεωρήσει ο ποιητής κατάλληλη την περίσταση να λήξει μια δυσάρεστη και καταστρεπτική κατάσταση; Οπωσδήποτε η γνωριμία με τον ίδιο τον ήρωα, αλλά και η τιμωρία του. Στο πλαίσιο της αρχαίας ελληνικής ηθικής ο άνθρωπος που παραβαίνει τα ανθρώπινα μέτρα διαπράττει ύβρη και επισύρει την τιμωρία των θεών. Ποια είναι η υπέρβαση του Αχιλλέα; Η ύψωση του εγώ πάνω από το σύνολο, ακόμα κι αν έχει δίκιο. Εξάλλου ποιος έχει δίκιο, ο Αχιλλέας ή ο Αγαμέμνονας, δεν είναι εύκολο να το ξεκαθαρίσει κανείς: ο Αγαμέμνονας που απαιτεί να σεβαστούν την εξουσία του ή ο Αχιλλέας που αξιώνει να εκτιμήσουν τον ηρωισμό του; Ίσως και οι δύο, ίσως και κανείς. Ο Αγαμέμνονας βλέποντας το στρατό του να αποδεκατίζεται ταπεινώνεται και αναγνωρίζει το λάθος του. Ο Αχιλλέας πιο πεισματάρης περιμένει ένα πιο δυνατό χτύπημα της μοίρας να του τσακίσει τον εγωισμό και την περηφάνια. Έτσι η πρεσβεία δεν έχει λόγο να παραμένει στη σκηνή του Αχιλλέα· το μήνυμα ελήφθη: θα πρέπει να συνεχίσουν να πολεμούν μόνοι τους, χωρίς τον Αχιλλέα.

Ραψωδία Π
Παρά την αμετακίνητη στάση της προηγούμενης βραδιάς, στο Π ο Αχιλλέας συνεχίζει βέβαια να μένει έξω από τον πόλεμο, δεν αρνείται όμως στον Πάτροκλο να μπει στη μάχη και μάλιστα με τη δική του πανοπλία. Η δήλωσή του εξάλλου ότι δεν είναι δυνατόν να κρατήσει ο θυμός αιώνια, αν και συνεχίζει να παραμένει, όπως λέει, αδικαίωτος και η ευχή του να σκοτώνονταν όλοι οι Αχαιοί και μόνο αυτός με τον Πάτροκλο να κυριεύσουν την Τροία φανερώνει τη δίψα του πολεμιστή για μάχες και ηρωισμούς και προδηλώνει ότι δεν είναι μακριά η στιγμή που ο Αχιλλέας θα επιστρέψει στη μάχη.

Ραψωδία Σ
Το απόγευμα της ίδιας μέρας , λιγότερο από ένα εικοσιτετράωρο από την αποχώρηση της πρεσβείας από τη σκηνή του, ο Αχιλλέας μπροστά στα απροσδόκητα θλιβερά γεγονότα, το θάνατο του επιστήθιου φίλου του Πατρόκλου, απαρνείται το θυμό του και δηλώνει ότι θα μπει στη μάχη για να εκδικηθεί το θάνατο του Πατρόκλου, να σκοτώσει τον Έκτορα. Η προειδοποίηση της μητέρας του, ότι ο θάνατος του Έκτορα θα επισύρει και το δικό του θάνατο, δεν είναι ικανή να σταματήσει τον ήρωα. Την απόφαση την έχει πάρει αμετάκλητα, όπως και όλες τις άλλες, αδιαφορώντας για το τίμημα. Και το τίμημα είναι τώρα βαρύ, το βαρύτερο που θα μπορούσε να είναι: η ίδια του η ζωή. Ο θάνατος του Πατρόκλου είναι δική του ευθύνη και πρέπει να πληρώσει. Όχι όμως πριν κάνει αυτό που του ορίζει η ηθική της εποχής του: να εκδικηθεί.

Ραψωδία Τ
Η τυπική συμφιλίωση με τον Αγαμέμνονα το επόμενο πρωί παρουσία όλου του στρατού μένει ακόμα για να κλείσει ο κύκλος του θυμού. Στη συνέλευση παίρνουν μέρος ακόμα και εκείνοι που δεν πήγαιναν ποτέ, γεμάτοι περιέργεια για το τι θα ειπωθεί. Όμως ο Αχιλλέας είναι λακωνικός· τα λόγια δεν έχουν αξία. Εκείνο που τον ενδιαφέρει μόνο είναι να μπει στη μάχη για να πάρει την εκδίκησή του. Ούτε τα δώρα που του προσφέρει για μια ακόμη φορά ο Αγαμέμνονας έχουν σημασία, κι αν τα δέχεται είναι γιατί αυτό ορίζουν οι κανόνες της ομηρικής ηθικής.

Ραψωδία Ψ
Μετά το θάνατο του Έκτορα στους αγώνες που γίνονται προς τιμήν του Πατρόκλου ο Αχιλλέας παρουσιάζεται και ουσιαστικά συμφιλιωμένος με τον Αγαμέμνονα.

Ο θυμός του Αχιλλέα διήρκεσε από τη 10η ως την 27η μέρα (17 ημέρες) θα λέγαμε μόνο και όμως οι συνέπειές του ήταν καταστρεπτικές:

* για το στρατό (το σύνολο των Αχαιών), που αποδεκατίζεται κατά τη διάρκεια της απουσίας του Αχιλλέα από τη μάχη, ενώ επιφανείς ήρωες πληγώνονται και απέχουν από τις πολεμικές συγκρούσεις. Ο πόλεμος κινδυνεύει να τελειώσει με ήττα των Αχαιών και το χειρότερο απειλείται να καταστραφεί από φωτιά ο στόλος τους, δηλαδή η μοναδική ελπίδα διαφυγής στην πατρίδα.

* για τον Αγαμέμνονα, ο οποίος ταπεινώνεται και χάνει το κύρος και την αξιοπρέπειά του

* για τον ίδιο τον Αχιλλέα, που γίνεται αιτία να σκοτωθεί ο πιο στενός του φίλος, ο Πάτροκλος, και ανοίγει το δρόμο για το δικό του θάνατο. 

 http://margiakou.blogspot.com/2010/04/blog-post_6518.html