Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

(Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης)

Δευτέρα, 24 Οκτωβρίου

• Γύρω στις 6 π.μ., όταν το λυκαυγές αρχίζει να ζωγραφίζει τον πρωινό ουρανό, ο Άρης βρίσκεται λίγο περισσότερο από τη μέση μεταξύ του ορίζοντα και του ζενίθ στα ανατολικά-νοτιοανατολικά. Ο κόκκινος πλανήτης αυτήν την περίοδο βρίσκεται ανάμεσα στα αστέρια του δυτικού Λέοντα, πάνω και λίγο στα δεξιά του λαμπρότερου άστρου του Λέοντα, του Βασιλίσκου. (Οι δυο τους θα βρεθούν σε σύνοδο τον Νοέμβριο).  Ο Άρης λάμπει με μέγεθος 1,2 και ξεχωρίζει λόγω του πορτοκαλί-κόκκινου χρώματός του.
  
  
• Μια λεπτή ημισέληνος εμφανίζεται στα ανατολικά νοτιοανατολικά την αυγή. Ο Κρόνος αναδύεται πίσω από τον Ήλιο. Κοιτάξτε πολύ χαμηλά στα ανατολικά 35 λεπτά πριν την ανατολή του ηλίου.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 3:44 π.μ. της Τρίτης.

Τρίτη, 25 Οκτωβρίου

• Στις 9 με 10 μ.μ, το φθινοπωρινό αστέρι, ο Φομαλχώ, λάμπει στο ψηλότερό του σημείο στο νότο (όχι τόσο ψηλά). Ο Φομαλχώ είναι 25 έτη φωτός μακριά, ακριβώς στην ίδια απόσταση με τον Βέγα που λάμπει πιο φωτεινός ψηλά στα δυτικά. Δηλαδή, η διαφορά στη φωτεινότητα που βλέπετε στα δύο αστέρια είναι η πραγματική διαφορά των δύο αστεριών στην απόλυτη λαμπρότητα. Ο Βέγας φαίνεται ένα μέγεθος φωτεινότερος από τον Φομαλχώ (με άλλα λόγια, 2,5 φορές πιο φωτεινός), και έτσι είναι στην πραγματικότητα.

• Κοιτάξτε λίγο πιο πάνω από το δυτικό-νοτιοδυτικό ορίζοντα νωρίς το βράδυ. Ίσως να δείτε την Αφροδίτη. Από  40° βόρεια, ο πιο λαμπρός πλανήτης βρίσκεται μόλις 3° ψηλά, 30 λεπτά μετά τη δύση του ηλίου. Αν και λάμπει με μέγεθος -3.8, η Αφροδίτη δύσκολα ξεχωρίζει μέσα στη λάμψη του λυκόφωτος. Εάν δεν μπορέσετε να την εντοπίσετε με γυμνό μάτι, ένα ζευγάρι κιάλια θα σας βοηθήσει να τη δείτε.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 11:36 μ.μ.

Τετάρτη, 26 Οκτωβρίου

• Νέα σελήνη στις 10:55 μ.μ. Αν βρίσκεστε κοντά στη θάλασσα, ίσως να παρατηρήσετε την επίδραση που έχει η σελήνη στην παλίρροια. Τα κύματα ίσως να είναι ιδιαίτερα ψηλότερα σήμερα επειδή η σελήνη βρίσκεται σε περίγειο, στο κοντινότερό της σημείο από τη Γη, στις 3:25 μ.μ. Απέχει 357.052 χιλιόμετρα από τη Γη. Ο συνδυασμός αυτός, της νέας σελήνης και του περίγειου, εγείρει αισθητά τα παλιρροιακά κύματα.

• Ο Αρκτούρος, το αστέρι που λάμπει χαμηλά στα δυτικά-βορειοδυτικά στο λυκόφως, για αρκετές ημέρες πριν και μετά τις 29 Οκτωβρίου κάθε έτους, κατέχει μια ξεχωριστή θέση στον ουρανό. Σηματοδοτεί το σημείο εκείνο που βρισκόταν ο ήλιος ακριβώς την ίδια ώρα κατά τη διάρκεια των ζεστών μηνών του Ιουνίου και του Ιουλίου - μέρα μεσημέρι, φυσικά! Έτσι, τις τελευταίες ημέρες του Οκτωβρίου κάθε έτους, μπορείτε να σκεφτείτε ότι ο Αρκτούρος είναι το "ψυχρό φάντασμα" του καλοκαιρινού ήλιου!

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 5:22 π.μ. της Πέμπτης.

Πέμπτη, 27 Οκτωβρίου

• Μπορείτε να αρχίσετε την αναζήτηση για τον Ερμή σήμερα το βράδυ περίπου 30 λεπτά μετά τη δύση του ηλίου. Ο πιο εσωτερικός πλανήτης λάμπει με μέγεθος -0,3 και βρίσκεται 2° ακριβώς κάτω από την πολύ φωτεινότερη Αφροδίτη. Η Αφροδίτη εμφανίζεται 3° ψηλά και ο Ερμής 1° ψηλά. Το μισοφέγγαρο, μόνο μιας ημέρας, βρίσκεται κάτω από τον Ερμή και είναι σχεδόν αδύνατο να εντοπιστεί. Αύριο το βράδυ, το φεγγάρι βρίσκεται περίπου 10° πάνω και στα αριστερά της Αφροδίτης και θα είναι πολύ πιο εύκολο να το δείτε. .

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 1:13 μετά τα μεσάνυχτα.

Παρασκευή, 28 Οκτωβρίου

• Ο λαμπρός Δίας φτάνει σε αντίθεση και μέγιστη φωτεινότητα απόψε. Ανατέλλει από τα ανατολικά περίπου στο ηλιοβασίλεμα και σκαρφαλώνει ψηλότερα στον νότο περίπου  στις 1 π.μ. Με μέγεθος -2,9, ο Δίας είναι το πιο λαμπρό ουράνιο σώμα της νύχτας, με εξαίρεση την αύξουσα σελήνη και την Αφροδίτη, που δύουν και οι δυο πριν τελειώσει το λυκόφως. Με τηλεσκόπιο, ο δίσκος του Δία εκτείνεται στα 50" και δείχνει απίστευτη λεπτομέρεια στα ψηλά νέφη που τον καλύπτουν.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 7:00 π.μ. του Σαββάτου.

Σάββατο, 29 Οκτωβρίου

• Η ακόμα λεπτή ημισέληνος είναι ψηλότερα και φαίνεται ευκολότερα από χθες, μετά το ηλιοβασίλεμα. Το φωτεινό μέρος της σελήνης δείχνει κάτω δεξιά προς την Αφροδίτη και τον Ερμή. Κοιτάξτε μισή ώρα μετά το ηλιοβασίλεμα χαμηλά στον νοτιοδυτικό ουρανό.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 2:51 π.μ. της Κυριακής. 
  

Κυριακή, 30 Οκτωβρίου

• Αυτή η εβδομάδα προσφέρει μια εξαιρετική ευκαιρία για να δείτε το ζωδιακό φως. Από το βόρειο ημισφαίριο, η αρχή του φθινοπώρου είναι η καλύτερη εποχή του χρόνου για την παρατήρηση αυτής της φευγαλέας λάμψης πριν από την ανατολή. Φαίνεται λίγο πιο αμυδρό από τον Γαλαξία μας, οπότε θα χρειαστείτε έναν ασέληνο ουρανό και μια τοποθεσία που να βρίσκεται μακριά από την πόλη. Ψάξτε για την κωνικού σχήματος λάμψη, η οποία σκοπεύει  σχεδόν κατ 'ευθείαν προς τα πάνω από τον ανατολικό ορίζοντα, λίγο πριν αρχίσει το πρωινό λυκόφως.  Η Σελήνη απουσιάζει από τον πρωινό ουρανό μέχρι τις 9 Νοεμβρίου, όταν η αύξουσα σελήνη επιστρέφει και κατακλύζει το πολύ αμυδρότερο ζωδιακό φως.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 10:43 μ.μ.

• Παραπάνω δίνονται οι ημέρες και οι ώρες, κατά τη διάρκεια της εβδομάδας αυτής, στις οποίες μπορούμε να παρατηρήσουμε με ένα καλό τηλεσκόπιο (πάνω από 4 ίντσες) την περίφημη ερυθρά  κηλίδα του Δία (το χρώμα της είναι στην πραγματικότητα ελαφρά πορτοκαλί). Η παρατήρηση της κηλίδας μπορεί να γίνει από 50 λεπτά πριν έως 50 λεπτά μετά την αναγραφόμενη ώρα. Ένα μπλε ή πράσινο φίλτρο θα μπορούσε να βοηθήσει στην αύξηση του κοντράστ στον Δία.

• Θέλετε να γίνετε καλύτερος ερασιτέχνης αστρονόμος; Μάθετε τη θέση των αστερισμών με βάση τα πιο λαμπρά αστέρια τους και τους σχηματισμούς τους. Αυτό είναι το κλειδί για να εντοπίσετε και τα διάφορα αντικείμενα από το βαθύ ουρανό με κιάλια ή με τηλεσκόπιο. Ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για εύκολο εντοπισμό των αστερισμών σε όλο τον ουρανό είναι το βιβλίο The Monthly Sky Guide (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης).

• Μπορεί ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο να αντικαταστήσει τους αστροχάρτες; Όπως ο Terence Dickinson και ο Alan Dyer λένε στο Backyard Astronomer's Guide:  "Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως το σύμπαν, αν δεν αναπτύξει την ικανότητα να βρίσκει πράγματα στον ουρανό και αν δεν κατανοεί τις ουράνιες κινήσεις. Αυτή η γνώση κατακτάται μόνο όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο κάτω από τα αστέρια με φιλομάθεια και με έναν αστροχάρτη στα χέρια." Χωρίς αυτά, "Ο ουρανός ποτέ δεν γίνεται ένα φιλικό μέρος."

Λευκά σύννεφα πάγου και ανεμοστρόβιλοι κόκκινης σκόνης αποκαλύπτουν ότι ο Άρης είναι ένας πλανήτης που συνεχώς αλλάζει. Η φωτογραφία είναι από τη NASA και την Hubble Heritage Team (STScI / AURA)

• Θέλετε να μυηθείτε στο χώρο της αστροφωτογραφίας; Συμβουλευθείτε το βιβλίο Αστροφωτογραφία(εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης) και αποκτήστε τις κατάλληλες γνώσεις για να φωτογραφίσετε το ηλιακό μας σύστημα και πέρα από αυτό).
  
  

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

• Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com.

• Ο Ερμής (μέγεθος περίπου -0,3) είναι βαθιά κρυμμένος στο φως της δύσης του Ήλιου κάτω από την, κατά πολύ λαμπρότερή του, Αφροδίτη. Αν η διαύγεια της ατμόσφαιρας είναι ιδιαίτερα καλή, προσπαθήστε να βρείτε τον πλανήτη με κιάλια ή με τηλεσκόπιο αμέσως μετά το ηλιοβασίλεμα αυτή την εβδομάδα, 2° κάτω από την Αφροδίτη.

• Η Αφροδίτη (μέγεθος -3,8) θα μπορούσε να εντοπιστεί με κιάλια πάνω από τον δυτικό νοτιοδυτικό ορίζοντα 20 με 30 λεπτά μετά τη δύση του ήλιου.

• Ο Άρης (με μέγεθος +1,2, στον Καρκίνο) βρίσκεται στα ανατολικά πριν το λυκαυγές και σε  καλή θέση για παρατήρηση. Ανατέλλει περίπου στις 2 π.μ. Αρκετά πάνω και στα δεξιά του Άρη είναι ο Προκύων. Κάτω από τον Άρη, 10° μακριά είναι ο Βασιλίσκος, παρόμοιος σε χρώμα και λαμπρότητα. Με τηλεσκόπιο, ο Άρης είναι ακόμα μια μικρή σφαίρα μόνο 5,7 δευτερόλεπτα του τόξου σε διάμετρο. Θα βρεθεί σε αντίθεση (μόνο 13,9 δευτερόλεπτα του τόξου) τον ερχόμενο Μάρτιο.

• Ο Δίας (μέγεθος -2,9, στο νότιο Κριό) θα βρεθεί σε αντίθεση στις 28 Οκτωβρίου. Ανατέλλει με το ηλιοβασίλεμα και είναι σε ιδανική θέση για παρατήρηση αργότερα το βράδυ και μέχρι τις πρωινές ώρες. Η φαινόμενη διάμετρός του έχει φθάσει στα 50 δευτερόλεπτα του τόξου. Αυτή είναι μια ασυνήθιστα κοντινή προς τη Γη, αντίθεση του Δία. Πέρυσι, ο Δίας ήρθε πιο κοντά στη Γη, κάτι που είχε να συμβεί από το 1963. Αυτό το έτος είναι μόνο κατά το ασήμαντο 0,4% μακρύτερα από τότε.

• Ο Κρόνος δεν φαίνεται στον ουρανό αφού είναι βαθιά μέσα στο φως της ανατολής του ήλιου.  

• Ο Ουρανός (μέγεθος 5,7, στους Ιχθείς) και ο Ποσειδώνας (μέγεθος 7,9, στον Υδροχόο) βρίσκονται σε καλό ύψος για παρατήρηση το βράδυ. Για να εντοπίσετε τους δύο πλανήτες, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτό το εκτυπώσιμο διάγραμμα:   http://media.skyandtelescope.com/documents/Uranus-Neptune-2011.pdf

http://www.astronomy.gr/