Η Θεωρία της Θωράκισης του Βίλχελμ Ράιχ

Η Θεωρία της Θωράκισης του Βίλχελμ Ράιχ

Ο Βίλχελμ Ράιχ είχε μια σημαντική συμβολή στις σωματονοητικές επιστήμες στις αρχές του 20ου αιώνα και θεωρείται βασική κινητήρια δύναμη αυτής της μορφής της επιστημονικής έρευνας στη Δύση μέχρι τη δεκαετία του 1940. Κατά τη διάρκεια της περιόδου της Ανάλυσης του Χαρακτήρακαι της Θεωρίας του Οργασμού (1928-1934), περιέγραψε τις έννοιες της θωράκισης.

Ο Ράιχ πρότεινε ένα μοντέλο της ανθρώπινης κατάστασης με βάση τη θεώρηση ότι η ενέργεια αποτελεί πρωταρχικό συστατικό όλης της ύλης και του χώρου. Αυτή η ενέργεια, την οποία απέδωσε με την έννοια της οργόνης, είναι σημαντική για τους ζωντανούς οργανισμούς καθώς ουσιαστικά αποτελεί μια «δύναμη ζωής». Ο Ράιχ έχοντας εκπαιδευτεί ως επιστήμονας, επινόησε τρόπους με τους οποίους προσδιόρισε αυτή την οργόνη ως ηλεκτρομαγνητική στη φύση της και ότι μπορούσε να μετρηθεί, να γίνει αντιληπτή και να αξιοποιηθεί στη θεραπεία.

Προχωρώντας στη σχετική έρευνα, ανέπτυξε ορισμένες βασικές έννοιες σχετικά με την ανθρώπινη κατάσταση και δημιούργησε τον κλάδο της Οργονομίας που όρισε ως τηνεπιστήμη της ενέργειας της κοσμικής οργόνης (1934). Προσδιόρισε περαιτέρω την οργόνη ως «πρωταρχική κοσμική ενέργεια, καθολικά παρούσα και ευαπόδεικτη οπτικά, θερμικά, ηλεκτροσκοπικά και μέσω των μετρητών Geiger-Mueller, στο ζωντανό οργανισμό».

Στη συνέχεια ενδιαφέρθηκε για το πώς η ενέργεια της οργόνης αλληλεπιδρά με την ανθρώπινη κατάσταση και εκφράζεται στο σώμα και στο μυαλό. Από τη θέση αυτή, όρισε τηνοργονοθεραπεία ως την «Κινητοποίηση της ενέργειας της οργόνης στον οργανισμό, δηλαδή την απελευθέρωση των βιοφυσικών συγκινήσεων από τη μυϊκή και χαρακτηρολογική θωράκιση, με στόχο την εδραίωση, εάν είναι δυνατόν, οργασμικής ικανότητας». Διατύπωσε την ιδέα ότι αναπτύσσουμε μυϊκή θωράκιση προκειμένου να εμποδίσουμε αυτή την ενέργεια της οργόνης.

Σύμφωνα με το Ράιχ (1936), «Θωράκιση είναι η κατάσταση που προκύπτει όταν η ενέργεια δεσμεύεται από μυϊκή σύσπαση και δεν ρέει μέσα από το σώμα».

Διαπίστωσε ότι υπάρχει χαρακτηρολογική θωράκιση την οποία όρισε ως «το σύνολο των τυπικών στάσεων του χαρακτήρα που αναπτύσσει ένα άτομο ως μπλοκάρισμα ενάντια στις συναισθηματικές διεγέρσεις του, επιφέροντας ακαμψία στο σώμα και έλλειψη συναισθηματικής επαφής». Αντίστοιχα, όρισε τη μυϊκή θωράκιση ως «το σύνολο των χρόνιων μυϊκών σπασμών που αναπτύσσει ένα άτομο ως μπλοκάρισμα ενάντια στην εκτόνωση των συναισθημάτων και των οργανικών αισθήσεων, ιδιαίτερα του άγχους, της οργής και της σεξουαλικής διέγερσης».

Η συνολική επίδραση της μυϊκής θωράκισης και της χαρακτηρολογικής θωράκισης διαμορφώνει το άτομο. Ο Alexander Lowen (1976) που ήταν συνεργάτης του Ράιχ, συνόψισε με καλύτερο τρόπο αυτή τη συνολική επίδραση ως εξής: «Ο χαρακτήρας του ατόμου, όπως εκδηλώνεται στο τυπικό μοτίβο συμπεριφοράς του, αντανακλάται επίσης στο σωματικό επίπεδο μέσω της δομής (μορφής) και της κίνησης του σώματος. Η σωματική έκφραση είναι η σωματική διάσταση της τυπικής συναισθηματικής έκφρασης που παρατηρείται στο ψυχικό επίπεδο ως χαρακτήρας. Οι άμυνες παρουσιάζονται και στις δύο διαστάσεις -οπότε μιλάμε για ένα συνδυασμό χαρακτηριολογικής θωράκισης (αναφορικά με το σύνηθες μοντέλο συμπεριφοράς του ατόμου) και μιας αντίστοιχης μυϊκής θωράκισης στο σώμα.

Αυτή η θεωρία ήταν μέρος της συνολικής θεωρίας του Ράιχ περί οικονομίας της ενέργειας.Σύμφωνα μ’ αυτήν: «Από άποψη οικονομίας, ο χαρακτήρας στην καθημερινή ζωή και η αντίσταση του χαρακτήρα στην ανάλυση, εξυπηρετούν την ίδια λειτουργία: την αποφυγή δυσφορίας, τη δημιουργία και διατήρηση μιας ψυχικής ισορροπίας –ακόμη κι αν είναι νευρωτική- και τελικά, την απορρόφηση καταπιεσμένης (απωθημένης) ενέργειας. Μια από τις θεμελιώδεις λειτουργίες του «χαρακτήρα» είναι η δέσμευση της ελεύθερης ροής άγχους ή, με άλλα λόγια, η απορρόφηση μπλοκαρισμένης ενέργειας στο σώμα.

Ο Ράιχ δημιούργησε κατόπιν μια θεωρία επιπέδων σωματικής θωράκισης, για να εξηγήσει πώς ο οργανισμός εδραιώνει την ψυχική του ισορροπία. Σ’ αυτή τη θεωρία, υπάρχουν επτά επίπεδα (τμήματα) του σώματος όπου αναπτύσσεται ή λαμβάνει χώρα, θωράκιση ή μυϊκή ένταση και όπου οι συσπάσεις είναι κάθετες προς τη ροή της «δύναμης ζωής» ή οργόνης στο σώμα. Στην πραγματικότητα, η έννοια των 7 επιπέδων του Ράιχ έχει μια συσχέτιση με το σύστημα των 7 τσάκρα της Ανατολικής φιλοσοφίας και διέπεται κατά βάση από την ίδια αρχή όπως αυτή που προτείνεται από την ανατολική φιλοσοφία, δοσμένη όμως με έναν δυτικό τρόπο σκέψης που επιχειρεί να είναι περισσότερο ποσοτική και αφαιρετική.

Αυτή η θεωρία όπως ανασκευάστηκε και αποδόθηκε εκ νέου από τη Βιοενεργητική Ανάλυση (Alexander Lowen, 1975) και την Ενεργητική του Πυρήνα (John Pierrakos, 1987), αντιλαμβάνεται τις πέντε βασικές δομές χαρακτήρα ως την καθήλωση της ενεργητικής κίνησης στο σώμα ενός ατόμου. Η οργανωμένη κάθετη ροή της ενέργειας είναι ανταγωνιστική. Η καθήλωση της κίνησης διατηρεί το σώμα στη συμπαθητική κατάσταση του αυτόνομου νευρικού συστήματος (ΑΝΣ). Όταν η ροή διακόπτεται ή περιορίζεται, αναπτύσσεται μια μορφή μυϊκή ή λιπώδης ή αναπτύσσεται άγχος και επηρεάζει τα οστά, τους μυς και την ανάπτυξη του συνδετικού ιστού.

Τα 7 επίπεδα σωματικής θωράκισης που περιέγραψε ο Ράιχ είναι:

1. Οπτικό. Η θωράκιση σε αυτό το τμήμα συμβαίνει όταν συσταλθεί το μεγαλύτερο ή όλο το μέρος των μυών γύρω από τα μάτια, οι βλεφαρίδες, το μέτωπο, οι δακρυγόνοι αδένες, όπως και οι βαθιοί μύες στο ινίο. Συστολή παρατηρείται επίσης και στον εγκέφαλο. Υπάρχει αδυναμία να ανοίξουν ορθάνοιχτα τα μάτια.

2. Στοματικό. Περιλαμβάνει τους μυς που ελέγχουν το δέρμα και το λαιμό, όπως και τους μυς του στόματος και του ινίου (χείλια, πηγούνι, λάρυγγας). Όλοι μαζί οι μύες αποτελούν μια λειτουργική μονάδα έτσι ώστε χαλάρωση στο ένα σημείο επιφέρει αλλαγές σε άλλο. Το άτομο μπορεί να δυσκολεύεται να κλάψει, να χαμογελάσει πλατιά, να κάνει οποιαδήποτε γκριμάτσα.

3. Αυχενικό. Περιλαμβάνει τους εσωτερικούς μύες του λαιμού, το πλάτυσμα και τους στερνομαστοκλειδοειδείς. Περιλαμβάνει επίσης τη γλώσσα, που εδράζεται στο αυχενικό οστεϊκό σύστημα. Μπορεί να συγκρατείται το κλάμα, ο θυμός.

4. Θωρακικό. Περιλαμβάνει τους μεσοπλεύριους μύες, τους θωρακικούς, τους δελτοειδείς, τους μύες της ωμοπλάτης, τους σπονδυλικούς, την κοιλότητα του θώρακα και τα περιεχόμενά της, τους βραχίονες και όλο το σύστημα των άκρων. Είναι πολύ σημαντικό τμήμα γιατί περιλαμβάνει τα πλέον ζωτικά όργανα, όπως την καρδιά και τους πνεύμονες.

Βασική λειτουργία αυτού του τμήματος είναι αυτοέλεγχος, συγκράτηση. Συγκρατεί το θυμό. Οι σφιγμένοι μύες συγκρατούν καταστροφική οργή, σπαρακτικό κλάμα, αφόρητη επιθυμία. Το θωρακισμένο άτομο δεν μπορεί να εκφράσει τέτοια πράγματα.

Σε άτομο με θωράκιση σ’ αυτό το τμήμα, τα χέρια και βραχίονες μπορεί να κινούνται πολύ αδέξια. Παράδειγμα ατόμου που δεν έχει τέτοια θωράκιση είναι ο μουσικός ή χορευτής που κινείται με πολύ ρευστό τρόπο.

Η θωράκιση στο κεφάλι και το θώρακα υπάρχει συχνά στον μιλιταρισμό. Ο μιλιταρισμός βασίζεται στη θωράκιση και το αντίστροφο. Στις γυναίκες, αυτή η θωράκιση μπορεί να επιφέρει αναισθησία στις ρώγες, αηδία στο θηλασμό.

5. Διαφραγματικό. Αυτό το τμήμα θωράκισης χωρίζει το σώμα σε άνω και κάτω τμήμα. Περιλαμβάνει το διάφραγμα και τα όργανα που βρίσκονται σε αυτό και δεν εξαρτάται η θωράκισή της από την κατάσταση θωράκισης του στήθους. Η θωράκιση σε αυτό το τμήμα είναι μια δακτυλιοειδής σύσπαση γύρω από το επιγάστριο και το κάτω μέρος του στέρνου. Βρίσκεται κατά μήκος των πλευρών και προς τον 10ο, 11ο, και 12ο θωρακικό σπόνδυλο. Περιλαμβάνει το στομάχι, το ηλιακό πλέγμα, το πάγκρεας, το συκώτι, τη χοληδόχο κύστη, το δωδεκαδάκτυλο, τα νεφρά και δύο δέσμες μυών κατά μήκος των κάτω θωρακικών σπονδύλων.

6. Κοιλιακό. Περιλαμβάνει τους μεγάλους κοιλιακούς μυς, το ορθό, τους εγκάρσιους κοιλιακούς και τους μυς της μέσης. Έχουν επίσης μεγάλη σημασία και οι μύες των λαγόνων επειδή σε αθωράκιστα άτομα, σε αυτούς τους μυς αρχικά εντοπίζεται η ένταση, όταν συμβαίνει λίμναση της ενέργειας

7. Πυελικό. Περιλαμβάνει όλους τους μυς της πυέλου και των κάτω άκρων. Οι μύες πάνω από τη σύμφυση βρίσκονται σε ένταση και βιώνεται πόνος στην πίεση. Σε παρόμοια κατάσταση βρίσκονται και οι μύες στο εσωτερικό των μηρών. Ο σφιγκτήρας του πρωκτού είναι σε συστολή, όπως και ολόκληρο το πυελικό έδαφος. Το ίδιο συμβαίνει και με τους μυς της περιοχής της λεκάνης. Οι γλουτιαίοι μύες είναι συσπασμένοι και ευαίσθητοι.

Όταν η διέγερση φτάσει σε κάποιο μέρος που είναι μπλοκαρισμένο, εν προκειμένω στη λεκάνη, η ευχαρίστηση που προέρχεται από τη ροή της ενέργειας, μετατρέπεται σε οργή. Μπορεί να υπάρχουν μυϊκοί σπασμοί.

Ο Reich δούλευε με αυτές τις επτά περιοχές του σώματος για να διαλύσει την αντίσταση. Η αντίσταση είναι κάτι που αναπτύσσουμε σταδιακά κατά τη διάρκεια της ζωής μας για να μπλοκάρουμε τη συγκίνηση (συναίσθημα). Μπορούμε να λειτουργήσουμε ως πλήρης μονάδα όταν καταργηθεί η θωράκιση.

Στην παιδική ηλικία, όταν μια μυϊκή σύσπαση ανταποκρίνεται σε μια κατάσταση φόβου, αυτό είναι υγιές. Ωστόσο, εάν ο μυς παραμένει σε σύσπαση και κολλάει εκεί, αυτό γίνεται ανθυγιεινό γιατί σύμφωνα με την Ενεργητική του πυρήνα, το σώμα χάνει κάποια από τη φυσική του σοφία ή σοφία του πυρήνα του.

Την εποχή του Reich, έδεναν αμέσως το νεογέννητο βρέφος πολύ σφιχτά για να περιοριστεί η κίνηση. Ο Reich εξετάζει κάθε εξελικτικό στάδιο και δείχνει πώς η κοινωνία απαγορεύει συγκεκριμένα είδη έκφρασης της ενέργειας. Για παράδειγμα, στην πρώιμη εκπαίδευση της τουαλέτας, οι άνθρωποι μαθαίνουν να σφίγγονται, να περιορίζονται. Στον αυνανισμό, τους λένε "Μην αγγίζεις αυτό το βρώμικο δαχτυλάκι γιατί θα μικρύνει." Η γονεϊκή καθοδήγηση συνεχώς σταματά τη φυσική ροή της ενέργειας. Η εσωτερική διέγερση αυξάνεται προοδευτικά σαν μια χύτρα ταχύτητας. "Είμαι θυμωμένος αλλά δεν επιτρέπεται να είμαι θυμωμένος." Έτσι, δεν μπορούμε να εκφράσουμε πράγματα όπως θέλουμε, π.χ. "Είμαι έξαλλος από θυμό. Θέλω να αγγίξω το μικρό μου όργανο και δεν πρόκειται να μικρύνει!" Κατά συνέπεια, αναπτύσσουμε τη θωράκιση για να σταματήσουμε αυτή τη ροή της ενέργειας.

Ο Ράιχ περιέγραψε επίσης την έννοια του σωματικού μπλοκαρίσματος, το οποίο μπορεί να εκδηλώνεται με ενδείξεις στο σώμα. Τα μπλοκαρίσματα συχνά εκδηλώνονται με ένα από τα 7 τμήματα σε υπερφόρτιση, ένα γειτονικό τμήμα σε χαμηλή φόρτιση και η ένταση είναι τόσο στο όριο μεταξύ των 2 τμημάτων όσο και στο υπερφορτισμένο τμήμα. Το τμήμα με χαμηλή φόρτιση συχνά εμφανίζει ατροφία των μυών και σπαργής του δέρματος (ελαστικότητα και φρεσκάδα). Ο Ράιχ πίστευε επίσης ότι η αριστερή πλευρά του σώματος αποκαλύπτει θέματα της θηλυκής μας ταυτότητας και η δεξιά πλευρά του σώματος αποκαλύπτει θέματα της αρσενικής μας ταυτότητας.

Αυτή η αλληλεπίδραση των 7 τμημάτων, διαμορφώνει την αιτιολογία των πέντε βασικών αρχετυπικών δομών χαρακτήρα (βλ. Η Ανάλυση του Χαρακτήρα). Οι πέντε δομές του χαρακτήρα δεν σχηματίζονται μεμονωμένα σε ένα τμήμα αλλά σχετίζονται με την ενεργειακή οικονομία και η διευθέτηση γίνεται μεταξύ των τμημάτων. Αντίστοιχα, στην Ανατολική φιλοσοφία η διευθέτηση πιστεύεται ότι γίνεται μέσω των τσάκρα.

Τα χαρακτηριστικά των πέντε βασικών χαρακτηρολογικών δομών είναι προβλέψιμα αποτελέσματα που βασίζονται στις θεωρίες θωράκισης του Ράιχ και μας λένε πολλά για την προσωπική ιστορία ενός ατόμου που είναι «γραμμένη» πάνω στο σώμα.

Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Ψυχοθεραπεύτρια – Συντονίστρια Σχολών Γονέων,www.psychotherapeia.net.gr