Οι ορμόνες που μας κυβερνούν
Το προφίλ των ορμονών και τί σημαίνουν! Μάθε όλα όσα θέλεις να ξέρεις για τις σημαντικότερες ορμόνες σου.
Μπορεί η ανεξήγητη μελαγχολία μας να συνδέεται με τη σεροτονίνη και τα νεύρα μας με την τεστοστερόνη; Ή, διαφορετικά, μπορούν οι ενδογενείς χημικές ουσίες του οργανισμού μας να καθορίζουν τη ζωή μας;
Τα όργανά μας παράγουν ορμόνες, που ελέγχουν ποικίλες δραστηριότητες του οργανισμού μας, όπως η αναπαραγωγή, ο μεταβολισμός, η ανάπτυξη. Επίσης, ελέγχουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που απαντάμε σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αλλά και το πώς αισθανόμαστε. Διαβάζοντας, λοιπόν, όσα ακολουθούν, μπορούμε να μάθουμε ποιος είναι ο ρόλος ορισμένων βασικών ορμονών στο σώμα μας, αλλά και πώς να τις «ελέγξουμε», ώστε να «πάρουμε» τα καλά τους, αφήνοντας στην άκρη τα αρνητικά.
1η στάση: Εγκέφαλος
Κορτιζόλη: Η ορμόνη του στρες
Τελευταίες έρευνες δείχνουν ότι η αύξησή της ευθύνεται για τη βουλιμία, την απώλεια μυικού όγκου ή μνήμης, την εμφάνιση διαβήτη, και την κατάθλιψη.
Όταν νιώθουμε ότι κινδυνεύουμε ή βιώνουμε συνθήκες ψυχολογικής ή σωματικής πίεσης, ο υποθάλαμος, που βρίσκεται στον εγκέφαλό μας, δίνει εντολή να παραχθεί κορτιζόλη από τα επινεφρίδια. Η συγκεκριμένη ορμόνη αποτελεί μέρος του αρχέγονου μηχανισμού «μάχης ή φυγής» απέναντι στους κινδύνους και η αύξηση των επιπέδων της έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση των καρδιακών παλμών και της παροχής οξυγόνου στον εγκέφαλο, καθώς και την απελευθέρωση ενέργειας από τις αποθήκες λίπους και γλυκόζης στο σώμα.
Ωστόσο, τα υψηλά επίπεδά της κορτιζόλης για μεγάλο χρονικό διάστημα, όπως συμβαίνει στην εποχή μας, έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα. Όχι μόνο συμβάλλουν στην εξάντλησή μας, αλλά επηρεάζουν και την κατανομή του λίπους στο σώμα (συγκεντρώνοντάς το στην περιοχή της κοιλιάς), αυξάνουν τη χοληστερίνη και το σάκχαρο και προκαλούν υπερφαγία.
Ελέγξτε την Ας θυμηθούμε τον χρυσό κανόνα που λέει γυμναστική 3 φορές την εβδομάδα. Η τακτική άσκηση μας βοηθά να εκτονωθούμε και κινητοποιεί αντιρροπιστικούς μηχανισμούς του οργανισμού, που εξουδετερώνουν τις ορμονικές και μεταβολικές επιδράσεις του στρες. Μάλιστα, για ακόμα καλύτερα αποτελέσματα, μπορούμε να εναλλάσσουμε μια συνεδρία έντονου αεροβικού προγράμματος με 1-2 συνεδρίες πιο χαλαρής άσκησης.
Αδρεναλίνη: Η ορμόνη του άγχους
Παράγεται από ένα συγκεκριμένο μέρος των επινεφριδίων όταν βρίσκεσαι σε κατάστασηάγχους.
Η αδρεναλίνη, η επιστημονική ορολογία της οποίας είναι «επινεφρίνη» είναι μια ορμόνη, που εκκρίνεται από τον μυελό των επινεφριδίων και ενεργοποιεί τον μηχανισμό διάσπασης του γλυκογόνου, που βρίσκεται στο ήπαρ, αυξάνοντας έτσι τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, ενεργοποιώντας τα ελεύθερα λιπαρά οξέα και προκαλώντας μια μεγάλη ποικιλία αντιδράσεων στο καρδιαγγειακό και στο μυϊκό σύστημα.
Τι κάνει: Η αδρεναλίνη, μαζί με τη νορεπινεφρίνη, είναι σε μεγάλο βαθμό υπεύθυνη για τις άμεσες αντιδράσεις, που αισθάνεται ο οργανισμός, όταν αγχώνεται. Οι μύες είναι τεταμένοι, η αναπνοή γίνεται πιο γρήγορη, υπάρχει έντονη εφίδρωση και αυξάνεται ο καρδιακός ρυθμός: αυτά είναι τα συμπτώματα της αδρεναλίνης.
Ωστόσο, η αδρεναλίνη δίνει επίσης ένα κύμα ενέργειας και βοηθά στην εστίαση της προσοχής, ενώ συμβάλει στην κινητοποίηση όλων των ενεργειακών πηγών του οργανισμού σε περιπτώσεις έντονης δραστηριότητας, διεγείροντας το νευρικό σύστημα για κάποια επείγουσα ενέργεια κατά τη λεγόμενη «αντίδραση μάχης ή φυγής».
Ερεθίσματα για την έκκριση της αδρεναλίνης αποτελούν ο φόβος, οι συγκινήσεις, οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης, το ψύχος, η πτώση της πίεσης και η υπογλυκαιμία.
Η αδρεναλίνη προετοιμάζει τον οργανισμό είτε για να αντιμετωπίσει άμεσα το στρεσογόνο παράγοντα (αντίδραση «μάχης»), είτε για να τον αποφύγει γρήγορα (αντίδραση «φυγής»).
Η αδρεναλίνη προετοιμάζει τον οργανισμό είτε για να αντιμετωπίσει άμεσα το στρεσογόνο παράγοντα (αντίδραση «μάχης»), είτε για να τον αποφύγει γρήγορα (αντίδραση «φυγής»).
Μελατονίνη: Η ορμόνη του ύπνου
Έχει πολλαπλές δράσεις, ενώ, μεταξύ άλλων, φαίνεται ότι είναι ο φυσικός ογκοστατικός παράγοντας, συμβάλλοντας στην προστασία του οργανισμού από την καρκινογένεση.
Παράγεται από τον εγκέφαλο και συγκεκριμένα από την επίφυση. Η σύνθεση και έκκρισή της ενεργοποιούνται από το σκοτάδι και απενεργοποιούνται από το φως και έτσι βοηθά τον οργανισμό μας να γνωρίζει πότε είναι ώρα να κοιμηθούμε και πότε να ξυπνήσουμε. Έχειαντιοξειδωτικές ιδιότητες, ενισχύει την άμυνά μας και τα χαμηλά επίπεδά της έχουν συνδεθεί με παχυσαρκία, διαβήτη και καρκίνο.
Μάλιστα, η μείωση της παραγωγής της λόγω της έκθεσής μας στο φως περισσότερες ώρες -εξαιτίας του τεχνητού φωτισμού τη νύχτα- έχει προταθεί ως μία από τις αιτίες της αύξησης του αριθμού των καρκίνων που παρατηρούνται.
Μάλιστα, η μείωση της παραγωγής της λόγω της έκθεσής μας στο φως περισσότερες ώρες -εξαιτίας του τεχνητού φωτισμού τη νύχτα- έχει προταθεί ως μία από τις αιτίες της αύξησης του αριθμού των καρκίνων που παρατηρούνται.
Ελέγξτε την Με τις κατάλληλες συνθήκες για καλό ύπνο:
-Διατηρούμε τη θερμοκρασία του δωματίου γύρω στους 20 βαθμούς. Το πολύ κρύο ή η πολλή ζέστη αυξάνουν τον αριθμό και τη διάρκεια των αφυπνίσεων τη νύχτα.
-Κλείνουμε όλες τις πηγές φωτός και τραβάμε τις κουρτίνες. Ακόμη και ένα μικρό ποσοστό φωτεινότητας, π.χ. από το DVD Player, μπορεί να εισβάλει στον αμφιβληστροειδή ενώ έχουμε κλειστά τα μάτια.
-Δεν πέφτουμε για ύπνο με άδειο στομάχι, γιατί η υπογλυκαιμία προκαλεί την έκκριση ορμονών, ώστε να ρυθμιστούν τα επίπεδα της γλυκόζης στο αίμα, και ουσιαστικά ο εγκέφαλος διεγείρεται, δυσχεραίνοντας τη διαδικασία του ύπνου.
Ενδορφίνες: Οι «ορμόνες» της ευτυχίας
Παράγονται κυρίως στην υπόφυση και τον υποθάλαμο, αποτελούν την κύρια ομάδα των ενδογενών οπιοειδών και όταν συνδέονται με ειδικούς νευροϋποδοχείς μπλοκάρουν το μήνυμα του πόνου στο νευρικό σύστημα. Ωστόσο, η δράση τους αυτή δεν έχει απεριόριστη ισχύ, αφού ο οργανισμός παράγει ένζυμα που μπλοκάρουν τη δράση των ενδορφινών, γι’ αυτό υποφέρουμε όλο και περισσότερο από πόνους καθώς γερνούμε.
Οι ενδορφίνες συμβάλλουν στην ομαλή λειτουργία του οργανισμού και στην καλή ψυχολογική μας κατάσταση, καθώς ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα σε καταστάσεις στρες, βοηθούν στην καλύτερη κυκλοφορία του αίματος, έχουν αντιγηραντική δράση και βελτιώνουν τη μνήμη.
Η κύρια δράση τους, ωστόσο, είναι η μείωση του στρες και η αναλγησία (συγκεκριμένα, έχουν 20-50 φορές ισχυρότερη αναλγητική δράση από τη μορφίνη).
Η κύρια δράση τους, ωστόσο, είναι η μείωση του στρες και η αναλγησία (συγκεκριμένα, έχουν 20-50 φορές ισχυρότερη αναλγητική δράση από τη μορφίνη).
Ελέγξτε τις Η κατανάλωση σοκολάτας σε λογικές ποσότητες και η μουσική μάς κάνουν να αισθανόμαστε καλύτερα, ενεργοποιώντας την απελευθέρωσή τους στον εγκέφαλο. Όμως, ο πιο απολαυστικός τρόπος για να τις «παράγουμε» εξακολουθεί να είναι η σεξουαλική επαφή, που μέσω της έκκρισής τους συμβάλλει στη γενική ευεξία του οργανισμού και -μεταξύ άλλων- προκαλεί χαλάρωση.
2η στάση: Θυρεοειδής
Τ3 & Τ4: Ο «θερμοστάτης» μας
Ο θυρεοειδής ρυθμίζει την παραγωγή, τη χρήση και την αποθήκευση ενέργειας σε όλο το σώμα και λειτουργεί σαν τον θερμοστάτη για τα κύτταρα του οργανισμού. Παράγει βασικά 2 ορμόνες, τη θυροξίνη (Τ4) και την τριιωδοθυρονίνη (Τ3). Οι δύο αυτές ορμόνες ρυθμίζουν: την ωρίμαση του σκελετού και του εγκεφάλου του εμβρύου, την αύξηση του βασικούμεταβολισμού, την αύξηση του ρυθμού και της συσταλτικότητας της καρδιάς, την αύξηση της κινητικότητας του εντέρου, την αύξηση της αποδόμησης των οστών, την αύξηση του σακχάρου και την ελάττωση της χοληστερίνης του αίματος.
Σήμερα πάνω από 300 εκατομμύρια άνθρωποι στον κόσμο αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον θυρεοειδή τους. Ωστόσο, υπολογίζεται ότι πάνω από τους μισούς δεν γνωρίζουν για την κατάστασή τους, παραμένουν χωρίς διάγνωση και υποφέρουν για καιρό, αφού τα συμπτώματά τους συγχέονται με άλλες καταστάσεις, όπως η κατάθλιψη ή η εμμηνόπαυση. Το χρόνιο σωματικό ή ψυχικό στρες, η μόλυνση του περιβάλλοντος και η κακή διατροφή φαίνεται να παίζουν σημαντικότατο ρόλο στην εκδήλωση του προβλήματος. Η αυξανόμενη επιβάρυνση του περιβάλλοντος με ουσίες που μιμούνται τη δράση τους (ενδοκρινικοί διαταράκτες) και η αυξανόμενη ακτινοβολία στον εργασιακό χώρο και το σπίτι έχουν συντελέσει στην αύξηση των προβλημάτων θυρεοειδούς.
Ελέγξτε τις: Καιρός να περιορίσουμε όσο γίνεται τη χρήση συνθετικών χημικών καιπλαστικών, καθώς περιέχουν ουσίες που, όπως είπαμε, μιμούνται τη δράση των ορμονών του θυρεοειδούς. Έτσι, για παράδειγμα, όταν παίρνουμε απέξω ζεστά ροφήματα, καλό είναι να αφαιρούμε το πλαστικό καπάκι(Τι λέει τώρα; Το καπάκι μόνο; ΔΕΝ παίρνουμε ζεστά σε πλαστικό, ΤΕΛΟΣ). Επίσης, μια σωστή διατροφή που περιέχει αρκετές ποσότητες ιχνοστοιχείων (όπως και η πολυβιταμίνη που σας έχω προτείνει αρκετές φορές!) και ιωδίου μπορεί να βοηθήσει.
«Τροφή»: Εδώ, από που να ξεκινήσουμε και που να σταματήσουμε…
– Πράγματα που χρησιμοποιούμε ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΑ: Χημική ουσία που χρησιμοποιείται στα τάπερ «νεκρώνει» τον εγκέφαλο.
– ακόμη ΚΑΙ ΤΡΟΦΙΜΑ, όπως για παράδειγμα: Χημικά που τρώμε και χρησιμοποιούμε πολλαπλασιάζουν τον κίνδυνο αποβολής
Οπότε να μην απορείτε γιατί έχουν τέτοια έξαρση τα θέματα που σχετίζονται με τον θυρεοειδή, όταν ερχόμαστε σε επαφή συνέχεια με όλα τα παραπάνω και ειδικά τα… «καλλυντικά» της κακιάς ώρας με ένα σωρό χημικά μέσα!
Επίσης ας μου εξηγήσει κάποιος γιατί ενώ χρειαζόμαστε περισσότερο ιώδιο, όταν πρόκειται για την σπιρουλίνα και έχουμε θέμα με τον θυρεοειδή μας μας την απαγορεύουν.
Δείτε ακόμη: Θυρεοειδής, Ιώδιο και ορμόνες
3η στάση: Στομάχι
Λεπτίνη & γκρελίνη: Οι ορμόνες της πείνας
Μέσω της πρώτης το σώμα φτάνει και διατηρεί το βάρος στο γενετικά προκαθορισμένο επίπεδό του. Μετά την παραγωγή της, μεταφέρεται στον εγκέφαλο, όπου δρα ρυθμίζοντας την όρεξη. Όταν η συγκέντρωση λίπους ξεπεράσει το προκαθορισμένο επίπεδο, η παραγωγή της αυξάνεται, ώστε να δοθεί η εντολή για μείωση της όρεξης. Όταν η συγκέντρωση λίπους πέσει κάτω από το κανονικό, η παραγωγή της μειώνεται, προκαλώντας αύξηση της όρεξης. Η έλλειψή της οδηγεί στην ανεξέλεγκτη πρόσληψη τροφής. Η γκρελίνη, από την άλλη, βοηθά στην αύξηση της όρεξης. Τα επίπεδά της φαίνεται να ρυθμίζονται κατά τη διάρκεια της ημέρας και να συνδέονται με τις ώρες των γευμάτων. Μόλις φάμε, η έκκρισή της σταματάει, μέχρι τα επίπεδα του σακχάρου στο αίμα να πέσουν και να αρχίσει πάλι να ελευθερώνεται στην κυκλοφορία για να φάμε ξανά. Το ποσοστό στο σώμα μας σχετίζεται αντιστρόφως ανάλογα με το βάρος μας. Έτσι, οι πολύ αδύνατοι άνθρωποι έχουν συνήθως μεγάλη ποσότητα, αφού το σώμα τους προσπαθεί να τους κινητοποιήσει να φάνε. Όμως, αν αρχίσουμε να παίρνουμε βάρος, τα επίπεδά της μειώνονται.
Ελέγξτε τις Στόχος είναι η αύξηση της λεπτίνης και η ελάττωση της γκρελίνης με μικρές αλλαγές, όπως: Κοιμόμαστε περισσότερο, γιατί η λεπτίνη εκκρίνεται κυρίως στη διάρκεια του ύπνου. Ελέγχουμε το στρες, καθώς οι ορμόνες του σταματούν την έκκριση της λεπτίνης. Περιορίζουμε τη ζάχαρη, που αυξάνει τη γκρελίνη και ελαττώνει τη λεπτίνη μέσω της ινσουλίνης. Καταναλώνουμε περισσότερο ψάρι, που αυξάνει τη δραστικότητα της λεπτίνης, και φυτικές ίνες, γιατί φαίνεται ότι ελαττώνουν την παραγωγή γκρελίνης.
Προσοχή στα ψάρια που επιλέγουμε να καταναλώσουμε: 9 λόγοι για να απορρίψετε τα ψάρια των ιχθυοτροφείων
Σεροτονίνη: Η ουσία της καλής διάθεσης
Είναι εν μέρει υπεύθυνη για τη διάθεση και τη μνήμη μας και θεωρείται σημαντική για την έλευση του ύπνου. Μάλιστα, σε ασθενείς που πάσχουν από κατάθλιψη έχουν παρατηρηθεί μειωμένα επίπεδα σεροτονίνης στον εγκέφαλό τους.
Ελέγξτε την Η άσκηση και η έκθεση στον ήλιο αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο, όπως και η πρόσληψη υδατανθράκων (π.χ. προϊόντων ολικής άλεσης). Επίσης, πρόσφατη έρευνα έδειξε ότι τα ω-3 λιπαρά οξέα παίζουν βασικό ρόλο στην αύξηση της συγκέντρωσής της, ενώ θετική επίδραση στα επίπεδά της έχει και το αμινοξύ τρυπτοφάνη, που αποτελεί πρόδρομη ουσία της σεροτονίνης και βρίσκεται σε αρκετά τρόφιμα, όπως τα γαλακτοκομικά προϊόντα, τα πουλερικά, οι μπανάνες και οι ξηροί καρποί.
Και για τα πολύτιμα ω 3 και πως μπορείτε να προμηθευτείτε αυτά που εμπιστεύομαι: ω 3 «βόμβες» υγείας!
4η στάση: Ωοθήκες
Οιστρογόνα & προγεστερόνη: Οι γυναικείες ορμόνες
Τα Οιστρογόνα παράγονται στις ωοθήκες μέχρι την εμμηνόπαυση. Η δράση τους σε ό, τι αφορά την πυκνότητα των οστών είναι πιο έντονη στις γυναίκες, όπως και στα μαλλιά, στην επιδερμίδα και την εξωτερική εμφάνιση, Επίσης, μειώνουν τη χοληστερόλη, διευκολύνουν την κυκλοφορία και επηρεάζουν το νευρικό σύστημα.
Ελέγχονται από τις υποφυσιακές ορμόνες θυλακιοτρόπο (FSH) και ωχρινοποιητική (LH). Ρυθμίζουν την ωορρηξία, την περίοδο και τα δευτερογενή χαρακτηριστικά του γυναικείου φύλου. Η γονιμότητα και η ψυχολογική ισορροπία της γυναίκας εξαρτώνται από την ισορροπία στην παραγωγή τους. Όμως, επειδή όλες οι ορμόνες «επικοινωνούν» μεταξύ τους, είναι σημαντικό για τη γονιμότητα να υπάρχει ισορροπία και μεταξύ άλλων ορμονών, όπως της ινσουλίνης, της λεπτίνης, της κορτιζόλης. Επομένως, παράγοντες όπως η διατροφή, η άσκηση και το περιβάλλον μπορούν να προκαλέσουν ανωμαλίες στο κύκλο, να επηρεάσουν αρνητικά τη γονιμότητα και να οδηγήσουν σε προβλήματα, όπως εμφάνιση ακμής και τριχοφυΐας, ακόμη και αποβολές.
Ελέγξτε τις Ανοίγουμε έναν οδηγό μαγειρικής και εντρυφούμε στη μαγεία των γεύσεων και των αρωμάτων. Η διατήρηση ενός φυσιολογικού βάρους, ένα σωστό διαιτολόγιο με τροφές χαμηλού γλυκαιμικού φορτίου, η μέτρια άσκηση και ο περιορισμός -όσο γίνεται- του στρες είναι οι σημαντικότεροι παράγοντες για τη διατήρηση της ισορροπίας τους, όταν δεν υπάρχουν παθολογικές ορμονικές διαταραχές.
Δείτε ακόμη: Οιστρογόνα καί Καρκίνος του στήθους.
Τεστοστερόνη: Η βασική ανδρική ορμόνη
Η έλλειψή της επηρεάζει αρνητικά τη λίμπιντο, ενώ οι αυξημένες τιμές της, εξαιτίας παθολογικών καταστάσεων, π.χ., όγκοι επινιφριδίων, έχουν παρενέργειες, όπως έντονη τριχοφυΐα, ακμή, διαταραχές του κύκλου και σπάνια απόκτηση ανδρικής χροιάς στη φωνή.
Στις γυναίκες παράγεται κυρίως στα επινεφρίδια και τις ωοθήκες. Βασικός ρόλος της στην περίπτωση αυτή είναι η ανάπτυξη και η διατήρηση του μυϊκού συστήματος, η αύξηση τουασβεστίου στα οστά και η ρύθμιση της λίμπιντο. Η μείωσή της, λόγου χάρη, συνδέεται μεκόπωση, ελάττωση της μυϊκής και οστικής μάζας, πόνους στις αρθρώσεις, πτώση της λίμπιντο και μελαγχολία. Αντίστοιχα, αύξησή της προκαλεί άνοδο της μυϊκής μάζας, μετατόπιση του λίπους από την περιφέρεια στην κοιλιά, ακμή, τριχοφυΐα, τριχόπτωση, διαταραχές του κύκλου, εκνευρισμό και επιθετική συμπεριφορά, χωρίς υπέρμετρη αύξηση της λίμπιντο. Η συνηθέστερη αιτία αυξημένης τεστοστερόνης στις γυναίκες είναι η αντίσταση στην ινσουλίνη, που προκαλεί το μεταβολικό σύνδρομο και τις πολυκυστικές ωοθήκες.
Ελέγξτε την Ο καλύτερος τρόπος για να αυξηθεί η τεστοστερόνη στις γυναίκες είναι η αύξηση στον οργανισμό ενός ανδρογόνου, της DHEA, που μετατρέπεται σε τεστοστερόνη. Η DHEA αυξάνεται φυσιολογικά με την άσκηση, την ελάττωση των υδατανθράκων, τη λήψη ω-3 λιπαρών και ελαιόλαδου και έναν καλό ύπνο. Από την άλλη, ελάττωση της αυξημένης τεστοστερόνης επιτυγχάνεται με μείωση της αντίστασης στην ινσουλίνη, πτώση του βάρους, άσκηση, περιορισμό της ζάχαρης. Αν υπάρχει παθολογικό πρόβλημα, πρέπει να αντιμετωπιστεί.
Και τέλος λίγα λόγια για την Ινσουλίνη: Κρατά τα επίπεδα της γλυκόζης αίματος υπό έλεγχο και παράγεται από το πάγκρεας. Η ανεπάρκειά της προκαλεί τη νόσο του σακχαρώδους διαβήτη. (τύπου Ι ή ΙΙ).
Δείτε περισσότερα: Αντίσταση στην ινσουλίνη και υπερινσουλιναιμία: Τι είναι και επιπτώσεις
Και τέλος γνωρίστε το προσαρμογόνο μάκα, τον ΦΥΣΙΚΟ ΕΞΙΣΟΡΡΟΠΙΣΤΗ των ορμονών: Maca (μάκα): Ορμονική ισορροπία – Ευεξία του αναπαραγωγικού συστήματος!, αλλά και πως θα το εντάξετε στην καθημερινή σας διατροφή μέσω της «τροφής» με ένα απλό μέιλ στο life@proionta-tis-fisis.com
ΕΥΧΑΡΙΣΤΟΥΜΕ ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΝ κ. ΣΠΥΡΟ ΠΑΥΛΟΥ, ενδοκρινολόγο-διαβητολόγο, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ.
Στοιχεία και από Θεώνη Κουτσούμπα- Μαυρουδή, ιατρό ενδοκρινολόγο
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου