Εισήγηση περί των αρχαίων Μυστηρίων, από τη Φωτεινή Κακόγιαννου

Θεωρώ αναγκαία μια συνοπτική εισήγηση περί των αρχαίων Μυστηρίων, η οποία θα βοηθούσε τον αναγνώστη να αποκτήσει μια γενική εικόνα, πριν προχωρήσουμε σε ειδικότερες αναλύσεις.

Τα Ελευσίνια Μυστήρια ήταν μια μυστική τελετή που γινόταν στην Ελευσίνα της Αττικής, προς τιμήν της θεάς Δήμητρας και της Περσεφόνης. Παράλληλα ήταν και μια λαμπρή γιορτή για όλους τους αμυήτους.

Στην Αθήνα κατά πάσα πιθανότητα ήλθαν από

την Σαμοθράκη, όπου εκεί λειτουργούσαν τα Καβείρια Μυστήρια.

Μεταφέρθηκαν στην Ελευσίνα από Θράκες αποίκους, από την γενιά των Ευμολπιδών.

Τα ελευσίνια μυστήρια έφτασαν στο απόγειό τους κατά τον Χρυσό Αιώνα του Περικλέους.

Η γιορταστική και μυστηριακή τελετή, ελάμβανε χώρα κάθε χρόνο, κατά τον μήνα Βοηδρομιώνα, (τέλος Σεπτεμβρίου - αρχές Οκτωβρίου).

Η διοργάνωσή της είχε ανατεθεί ες αεί εποπτεία σε δύο ονομαστές οικογένειες, τους Ευμολπίδες και τους Κήρυκες.

Από τους πρώτους προερχόταν ο Ιεροφάντης, ο οποίος προΐστατο στις απόκρυφες τελετές.

Από τους δεύτερους προερχόταν ο Δαδούχος, που είχε σημαντικό ρόλο στη διαδικασία της μύησης, και ο Ιεροκήρυξ, ο οποίος κήρυττε την έναρξη του Μυστηρίου.

Με τον Ιεροφάντη συνεργαζόταν η ιέρεια της Δήμητρας, η οποία διέμενε μονίμως στον ιερό χώρο της Ελευσίνας.

Δικαίωμα συμμετοχής στα Ελευσίνια Μυστήρια είχαν ενήλικες γυναίκες και άνδρες, από όλα τα μέρη της Ελλάδος, αλλά μόνον ελεύθεροι πολίτες.

Η συμμετοχή στην εξωτερική γιορτή δεν προϋπέθετε συμμετοχή στην μύηση.

Η διαδικασία της επιλογής, πρωτίστως γινόταν στο ιερό της Αγροτέρας Αρτέμιδος, των Αθηνών.

Η μύηση αποσκοπούσε στην εξοικείωση με την ιδέα του θανάτου και το αναπότρεπτον αυτού.

Καλλιεργούσε, επίσης, την προσδοκία μιας καλύτερης μεταθανάτιας πορείας της ψυχής, και γι’ αυτόν τον λόγο είχε τότε μεγάλη απήχηση.

Τα Ελευσίνια μυστήρια προσέλκυαν ανθρώπους από ολόκληρο τον Ελληνικό κόσμο, ενώ κατά την Ρωμαϊκή περίοδο, από όλη την αυτοκρατορία, καθώς ο εορτασμός τους διατηρήθηκε μέχρι την εποχή του Θεοδοσίου.

Η πλέον γνωστή προσηγορία των αρχαίων Μυστηρίων, ήταν Σεμνά Όργια της Μητέρας.

Σημείωση: Η λέξη όργια στην αρχαία ελληνική γλώσσα, προέρχεται από την λέξη έργιον και σημαίνει έργο. Εν προκειμένω, εφ’ όσον πρόκειται για φιλοσοφικό αντικείμενο, σημαίνει αποκαλυπτική διδαχή, ιερό έργο, απ’ όπου προέρχεται η λέξη όργωμα και οργιά  άνοιγμα των χεριών).

Ο όρος Ιερά Όργια, χρησιμοποιείται για την μυστική τελετή της μυήσεως, τελούμενη αποκλειστικώς υπό των μυημένων στην μυστική λατρεία της Δήμητρας, στην Ελευσίνα.

Αυτά τα λόγια που ακολουθούν, τα είπε η ίδια η θεά Δήμητρα στην Μετάνειρα, όταν εκείνη φοβήθηκε, επειδή είδε την θεά να περνάει τον γιο της πάνω από την φωτιά και να τον ταΐζει αμβροσία.

Αυτά τα λόγια ενδεχομένως να κρύβουν το άφατο μυστικό των μυήσεων.

«... άνθρωποι ανίδεοι και μωροί, τη μοίρα που σας πέφτει καλή και αν είναι ή κακή, δεν τη μαντεύετε!

Και συ πολύ παραπλανήθηκες με την απερισκεψία σου, την αστοχασιά σου.

Δόξα θα χάριζα άφθαρτη στον λατρεμένο σου γιο, αθάνατο και αγέραστο θα σου τον είχα κάνει.

Ναι! Μα τον όρκο των θεών, το αμάλαγο, άτεγκτο νερό της Στύγας!

Αλλά τώρα πια, του θανάτου την μοίρα να την γλιτώσει δε μπορεί στ’ αλήθεια.

Μα θα του δοθεί άφθαρτη δόξα και τιμή, αφού στα γόνατά μου κάθισε και στην αγκαλιά μου έγειρε ν’ αποκοιμηθεί...

Η τιμημένη Δήμητρα, θεών και ανθρώπων, είμαι, η χαρά, το πιο τρανό χάρισμα, εγώ είμαι, !»

Εισαγωγή

Τα Ελευσίνια μυστήρια έχουν σαν θεωρητική βάση την Ορφική Θεολογία, η οποία είχε εμπνεύσει όλον τον αρχαίο ελληνικό κόσμο.

Σκοπός των Ελευσίνιων μυστηρίων ήταν να οδηγήσουν τον μύστη έως την αυτοψία του αληθινού δημιουργικού όντος.

Τον καθοδηγούσαν σε φιλοσοφική ατραπό, όπου ανακάλυπτε την δική του θεία ουσία, ώστε να επανασυνδέσει την ψυχή του με το αρχέτυπό της και να συνειδητοποιήσει το Όλον Φως.

Υπήρχαν τέσσερις φανερές βαθμίδες μυήσεως και μία πέμπτη, για την οποία δεν υπάρχουν πολλές αναφορές.

Χαρακτηριστικό είναι ότι, οι περισσότεροι έφταναν μέχρι την δεύτερη βαθμίδα.

Έτσι, εκείνοι που μπορούσαν πραγματικά να μιλήσουν για τα Μυστήρια, επί της ουσίας, ήταν μόνον οι μεγάλοι μύστες, όπως ο Πυθαγόρας και ο Πλάτων, και όχι όσοι είχαν επιφανειακή - εξωτερική σχέση με τα μυστήρια.

Είναι αλήθεια ότι, τα αρχαία Ελληνικά μυστήρια, σήμερα παρουσιάζονται σαν θεατρικές παραστάσεις, με αποτέλεσμα να έχουν υποτιμηθεί.

Συνέπεια τούτου είναι η ημιμάθεια περί των αρχαίων μυστηρίων, η οποία είναι χειρότερη από την άγνοια.

Οι πέντε μυητικές βαθμίδες των Ιερών Μυστηρίων, είναι:

1) Τα μικρά μυστήρια της Περσεφόνης

Ασκούσαν ψυχοσωματική κάθαρση, δηλαδή ήταν συνώνυμα των καθαρμών Γινόταν όχι μόνο εξωτερική σωματική καθαριότητα, αλλά και αποχή από ορισμένες τροφές, αρνητικές πράξεις. Γινόταν επίσης απόρριψη επιθυμιών και ορέξεων, καθαρμός των σκέψεων που ήταν προσανατολισμένες προς τον υλικό κόσμο.

2) Τα Μεγάλα Μυστήρια της Κόρης

Επρόκειτο για μία σχεδόν ψυχοδυναμική μύηση. Σε αυτό το στάδιο, η ψυχή αποδεσμεύεται από τις ορμές της, από την απάθεια και από τον ατέρμονο κύκλο των μετενσωματώσεων.

3) Τα μεγάλα εποπτικά Μυστήρια των Τιτάνων

.

Προφανώς γινόταν υπέρβαση των νοητικών διαδικασιών και της πολλαπλότητος. Είσοδος στο νοητό και συν-αισθητό σύμπαν.

4) Τα Μεγάλα Μυστήρια του Ζαγρέα

Η Έκσταση, η αυτοψία, η ένωση με την θεότητα, με το Είναι, αλλά και η απορρόφηση του εαυτού στην ενότητα του Είναι. Πρόκειται, δηλαδή, για μία θεωρητική και πρακτική προσέγγιση της κοσμογονίας.

5) Τα άρρητα Μυστήρια του Διός

Η Πέμπτη μυητική βαθμίδα, η οποία οδηγεί έως την απορρόφηση της ψυχής στην θεότητα, που αναφέρεται ενδεικτικά μόνο από τον Πλάτωνα, στον «Φαίδωνα» και στον «Φαίδρο».

Ολόκληρη η ελληνική φιλοσοφία, που δεν ήταν μόνο μία θεωρητική αντίληψη της πραγματικότητας, αλλά ήταν και μία πρακτική κοσμοθεωρία της ζωής, δεν είναι παρά μόνον εξωτερικά γνωρίσματα της μυστηριακής ορφικής διδαχής.

Ο Πλάτων υπήρξε ο μεγαλύτερος, ίσως, μύστης της αρχαιότητας. Αναφέρθηκε με σεβαστό στα μυ-στήρια και δίδαξε στους μαθητές όσα του επιτρεπόταν να μεταδώσει, με συγκεκαλυμμένο τρόπο.

Στον «Φαίδωνα», ταυτίζει απολύτως τον άρρητο σκοπό των μυστηρίων με το έργο της αληθινής φιλοσοφίας, που είναι η απελευθέρωση, η λύση, της ψυχής από το σώμα.

Στην πραγματικότητα, τα μυστήρια, όπως διαμορφώθηκαν από την ορφική θεολογία και αργότερα τα γνώρισε ο Πλάτων, υπήρξαν η ανεξάντλητη διδαχή της ελληνικής φιλοσοφίας, η απύθμενη δεξαμενή όλης της σκέψεως.

Ο Πλάτων και οι άλλοι μεγάλοι Έλληνες φιλόσοφοι, μόλις που ψέλλισαν κάτι από το «Ιερό Μυστικό». Ο Πλάτων δεν έκανε τίποτα άλλο από το να εκλαϊκεύσει και να μεταφέρει σε φιλοσοφικό (ψυχολογικό και ανθρωπολογικό) επίπεδο, την μυστική θεωρία και πρακτική.

Σύμφωνα με την ορφική θεωρία, το άπειρο θείο ταυτίζεται με το αγαθό και τον Κοσμικό θείο Λόγο, που διαπερνά τα πάντα.

Από το νοητό Σώμα του θείου Λόγου που «κομματιάζεται», –στην γλώσσα του όντος– «πολλαπλασιάζεται», και έτσι προκύπτουν οι διαφορετικοί κόσμοι, όπως ο νοητικός κόσμος, αλλά και ο κατώτερος ψυχικός κόσμος που εμψυχώνει τον κόσμο της ύλης.

1

Η Πλατωνική θεωρία του όντος έχει καθαρά ορφική καταγωγή. Το Όν ορίζεται από τον Πλάτωνα στις πέντε εκδηλώσεις του:

Δίας – Αγαθόν

Ζαγρέας (Λόγος) – Είναι

Νους

Ψυχή

Ύλη - Σώμα

Ο Πλάτων, καθόριζε επίσης, την απελευθέρωση του όντος από το σώμα και τον κόσμο, καθώς και την ανάβασή του, έως την θεότητα (το αγαθόν), σε τέσσερις βαθμίδες, ως εξής:

1. Απελευθέρωση από την κατώτερη υλική ψυχή (επιθυμητικό – ψυχοσωματικές λειτουργίες), απάρνηση του κόσμου.

2. Απελευθέρωση από την αστρική ψυχή (θυμικό – ψυχοδυναμικές ροπές), απάθεια.

3. Απελευθέρωση από την νοητική ψυχή ή νου (λόγος – νοητικές διαδικασίες), περισυλλογή από την πολλαπλότητα και ανύψωση ως την ενότητα.

4. Θεώρηση του Είναι, απορρόφηση στην Ενότητα του Είναι, ομοίωση με τον θεό.

Αντιστοιχεί μάλιστα προς τις τέσσερις βαθμίδες της οντολογικής αναβάσεως, τις τέσσερις αρετές: φρόνηση, σωφροσύνη, ανδρεία, δικαιοσύνη.

Μία Πέμπτη βαθμίδα της οντολογικής αναβάσεως, απορρόφηση στο Αγαθόν, μόλις που αναφέρεται από τον Πλάτωνα στα κείμενά του, με επιφύλαξη, στην έβδομη επιστολή του.

Τα βήματα του Πλάτωνος ακολούθησαν και «πάτησαν» όλοι οι μεγάλοι φιλόσοφοι της αρχαιότητας, και οι Στωϊκοί και ο Επίκουρος και ο Πλωτίνος. Αλλά και αργότερα, πολλοί χριστιανοί πατέρες τον μελέτησαν, κι έτσι ο Πλάτων πέρασε σχεδόν ολόκληρος στην χριστιανική θεολογία.

.

Η Ορφική Θεολογία, μολονότι αφομοιώνει όλη την Ελληνική Θεογονία του Ησιόδου, αναλύοντας και αποσαφηνίζοντας δυσνόητους μεταφυσικούς όρους, όπως: το Χάος, ο Φάνης (o Έρως) και τις σχέσεις πνευματικού και υλικού στοιχείου, εν τούτοις, σε όλους τους αιώνες, διαφαίνεται η αντίληψη μίας κυριαρχούσης πνευματικής αρχής, που εκπροσωπείται από τον Δία.

Ο Ζευς είναι η άρρητη αρχή που διαχέεται παντού, ως ζωοποιόν πνεύμα, σε όλο το βάθος και σε όλο το πλάτος της ύπαρξης του ζωντανού κόσμου.

Ο Ζευς αποτελεί την αρχή, το μέσον και το τέλος των πάντων, κάθε εμβίου όντος, έως και του ανθρώπου.

Ο ίδιος ο Πλάτων, αναφέρεται στους «Νόμους» του, στον παλαιό λόγο, κατά τον οποίο:

(Ο μεν θεός λοιπόν την αρχή και το τέλος και το μέσον πάντων των όντων κατέχει).

Και στο «αποδιδόμενο», σύγγραμα του Αριστοτέλους «Περί κόσμου», αναφέρεται:

(Ο Ζευς πρώτος υπήρξε, ο Ζευς και τελευταίος ως κάτοχος των κεραυνών, ο Ζευς είναι η κεφαλή, ο Ζευς τα μέσα. Γιατί από τον Δία τα πάντα τελούνται. Ο Ζευς κατέχει τον πυθμένα της γης αλλά και τον έναστρο ουρανό).

Η Ορφική θεολογία διαποτίζει το Ελληνικό πνεύμα για διάστημα τουλάχιστον δύο χιλιετιών, μέχρι την πολιτική επικράτηση του εξωτερικού εκκλησιαστικού χριστιανισμού.

Σήμερα διασώζεται –σποράδην έστω– μέσα στην παγκόσμια φιλοσοφική σκέψη, την οποία και λαμπρύνει με τις μυητικές διδαχές της.

Από τον Δία, την Άρρητη και Άγνωστη Αρχή, τον Υπέρτατο όλων, θεό, γεννιέται ο Ζαγρέας, στους κόλπους της απόκρυφης φύσεως, της δημιουργίας και της εξελίξεως, η οποία εκφράζεται από την προκοσμική Δήμητρα που υπήρξε αμέσως μετά το Χάος, και αργότερα ως Δηώ.

Ο Ζαγρέας, είναι η Κοσμική Ουσία στην απόλυτη ενότητά της, το Είναι, και από την οποία προέρχονται όλα τα έμβια όντα μέσα στην δημιουργία.

Ο Ζαγρέας είναι το Είναι, κατά τον Επίκουρο, ενώ παραλλήλως είναι ο Λόγος των Στωικών, που βρίσκεται στην βάση των πάντων.

Αλλά μέσα στην ουσία του όντος, του Είναι, εκδηλώνονται ήδη διασπαστικές τάσεις που θα οδηγήσουν στην πολλαπλότητα, σε θεϊκό επίπεδο, στην αρχή, και μετά στους κατωτέρους κόσμους, όπως το αναλύει ο Πλάτων στον «Τίμαιο».

Όταν ο Ζαγρέας παίζει με τα παιχνίδια, που του έφεραν οι Τιτάνες και αντικρύζει το είδωλό του στον καθρέφτη, τότε ξεκίνησε η πρώτη διάσπαση.

Η ανάγνωση του μύθου, δηλαδή του αλληγορικού λόγου, στο νοηματικό υπόστρωμα του οποίου υποδηλώνεται ένα διαφορετικό νόημα από τα λεγόμενα, χρειάζεται ειδική αντίληψη για την νοηματική ανάγνωση πίσω από τις συμβολικές λέξεις.

Χρειάζεται ένα κλειδί αποκωδικοποιήσεως των εννοιών και των λέξεων, που μόνον οι μύστες μπορούσαν να αποκτήσουν, για την κατανόηση του πραγματικού.

Σε έναν τελετουργικό κατασπαραγμό, οι Τιτάνες κομματιάζουν το σώμα του θεού, και αφού το βράσουν τελετουργικά, θα το καταβροχθίσουν, αφομοιώνοντας έτσι το θείο στοιχείο μέσα σε ξεχωριστές οντότητες. Αλλά η διάσπαση του θείου όντος, τουλάχιστον σε θεϊκό επίπεδο, δεν είναι δυνατή και τελειωτική.

Η καρδιά του όντος μένει ζωντανή και το ον αναγεννάται στην πλήρη ενότητά του.

Ο Ζαγρέας θα ξαναγεννηθεί σαν Διόνυσος, γιός του Δία, από την Σεμέλη, που είναι ένα άλλο όνομα της γης. Αυτό σημαίνει ότι το Είναι παραμένει Είναι, και διατηρεί τις αρχικές του ιδιότητες, ακόμα και όταν διασπάται. Διατηρεί την ενότητά του σαν πραγματική ουσία, ακόμα και αν διαχωρίζεται.

Η διάσπαση δεν μπορεί ποτέ να είναι απολύτως πραγματική. Εξ άλλου, επειδή ακριβώς η διάσπαση του όντος δεν είναι δυνατή στην ουσία του, γι’ αυτό και οι Τιτάνες δεν μπορούν να επιβιώσουν τουλάχιστον στο θεϊκό επίπεδο? κατακεραυνώνονται και γίνονται στάχτες.

Στην πραγματικότητα, η διάσπαση του όντος, ο κατασπαραγμός του θεού, δεν είναι παρά μια φυσική εξέλιξη, ενώ οι τιτάνες δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να προωθούν την εξέλιξη της δημιουργίας.

Η τελετουργική τους πράξη δεν είναι κακή και αμαρτωλή, παρά μόνον από την άποψη της καταβάσεως του όντος, από την ενότητα στην πολλαπλότητα, δηλαδή της καταβάσεως σε κατώτερα οντολογικά πεδία και κόσμους.

Από τις στάχτες των κατακεραυνωμένων Τιτάνων, γεννήθηκαν όλα τα όντα και οι άνθρωποι. Έτσι, τα όντα που γεννιούνται, έχουν μέσα τους τον θεό Διόνυσο, τον ενοποιό λόγο, (κατά τους φιλοσόφους), την πραγματική θεϊκή ουσία του όντος.

Η ενότητα του Είναι, το Διονυσιακό στοιχείο και η τιτανική φύση, αιτιολογεί την ορμή προς την πολλαπλότητα και την ατομικοποίηση.

Αυτά τα όντα θα γεννηθούν σε διάφορες βαθμίδες στο ουράνιο νοητικό πεδίο, πρώτα σαν νοητικές ψυχές - νόες, (σύμφωνα με τους φιλοσόφους). Αλλά λόγω της τιτανικής τους φύσης, δεν μπορούν να παραμείνουν εκεί και θα ξεπέφτουν στον υλικό κόσμο της φύσεως, που εκπροσωπείται από την θεά Δήμητρα. Έτσι η φύση οδηγείται στην δημιουργία του ανθρώπου.

Η Δήμητρα, Δη-μήτηρ, γη-μητέρα, είναι η Υπερφύση, η Παγκόσμια ψυχή και η αληθινή Γη, όπου κατοικούν τα όντα σαν αστρικές ψυχές. Και είναι η Δήμητρα, που με τις ψυχές αυτές εμψυχώνει τον κάτω κόσμο, αυτόν της ύλης. Ο κόσμος της ύλης, είναι ο κόσμος του Πλούτωνος, του Άδη, ο κόσμος των νεκρών.

Ο Κόσμος του Πλούτωνος είναι ο επίγειος φυσικός υλικός κόσμος, για όσους βρίσκονται στην αληθινή γη, αυτήν της Δήμητρας, και για όσο οι ψυχές εγκαθίστανται σε σπήλαια και κοιλότητες της αληθινής γης, στον κόσμο των νεκρών.

Βλέπουμε εδώ, ότι, ανατρέπεται πλήρως η εικόνας της ζωής που είχε κάποτε ο απλός άνθρωπος. Ο κόσμος των ψυχών, όπου κατοικούν αυτοί που δεν έχουν ακόμη γεννηθεί, ή έχουν πεθάνει, και είναι αυτός ο αληθινός κόσμος, ενώ, τούτος εδώ, ο κόσμος της ύλης, είναι πραγματικά ο κόσμος των νεκρών.

Η ψυχή στον τόπο της Δήμητρας, της παγκόσμιας ψυχής, της αληθινής γης, λόγω της τιτανικής φύσεώς της, αρπάζεται κυριολεκτικά από τον Πλούτωνα της ύλης, η οποία έκτοτε κατοικεί στον κόσμο των νεκρών, μέσα σε ένα σώμα, ένα σώμα που λειτουργεί ως τάφος της ψυχής.

Έτσι διασώζεται από τον Όμηρο, στον ύμνο του για την Δήμητρα, που εκπροσωπείται στον μύθο και σε κάθε αλληγορικό λόγο, από την Κόρη, (όχι την δαιμονική κόρη, την μητέρα του Ζαγρέα, αλλά την Κόρη της ελευσίνιας μυθολογίας).

Εξ αιτίας της διασύνδέσης της ψυχής με το σώμα, γεννιούνται λειτουργίες, γεννιέται η Περσεφόνη - η οποία συμβολίζει το υλικό κομμάτι της ψυχής

Αυτές οι ψυχοσωματικές λειτουργίες, παράλληλα, είναι και τα δεσμά της ψυχής που την δένουν στο σώμα. Αλλά η ψυχή δεν μπορεί να μείνει για πάντα στον κόσμο του Πλούτωνος.

Όταν έρχεται ο κατάλληλος χρόνος, η Περσεφόνη εγκαταλείπει τον σκοτεινό κόσμο, για να αναδυθεί σαν Κόρη της πληρότητας στον αληθινό κόσμο, στην αληθινή γη της Δήμητρας, στον φωτεινό κόσμο. Όταν όμως λυθούν οι δεσμοί της με το σώμα, τότε η υλική ψυχή καταστρέφεται, γι’ αυτό και όλοι οι νεκροί ονομάζονται Δημήτριοι, (στα Καβείρια και στα Ελευσίνια).

Αλλά, εφ’ όσον δεν έχει φροντίσει η ψυχή, όσο ήταν στο βασίλειο του Πλούτωνος με άλλα λόγια στην εδώ γήινη πραγματικότητα, να μυηθεί στα μυστήρια, ή να ασκήσει την αληθινή φιλοσοφία, (κατά τον Πλάτωνα), να κατανοήσει την πραγματική οντότητά της και να απελευθερωθεί από τα δεσμά του σώματος, μετά από εύλογο χρόνο θα αρπαχθεί ξανά από τον κόσμο της ύλης και θα μετοικήσει σε κάποιο άλλο σώμα. Η συσσώρευση των αναμνήσεων σταματά την στιγμή που η ψυχή χωρίζεται από το σώμα,δεν περιορίζεται από τις αναγκες της ύλης ή της πράξης,ο δε άνθρωπος γίνεται ικανός να ξαναπαρουσιαστεί ολόκληρος,όπως φανερώθηκε σε όλη την διάρκεια της ζωής του.Έτσι παίρνει στο υπερπέραν ένα καθαρό όραμα αυτού που έκανε και αυτού που όφειλε να κάνει.Ως απόδειξη της αθανασίας της ψυχής,φέρνει ο Πλάτων επίσης την ενότητα της συνειδήσεως. 

Η συνείδηση αποτελείται από μία ουσία απλή,η οποία δεν μεταβάλλεται και ως εκ τούτου έχουμε την αντίληψη αυτής της ενότητας σε όλη την διάρκεια της ζωής μας. Το σώμα αποτελείται από υλικά μόρια διαρκώς ανανεούμενα,ενώ η συνείδηση εξακολουθεί να μένει η ίδια σε όλη την διάρκεια της ζωής μας.Γιά να απαντήσει στα θέματα που θίγονται από τις παρατηρήσεις του Σιμμία και του Κέβη,σχετικά με το ότι η ψυχή υφίσταται πριν την ενσάρκωσή της,ο Σωκράτης προτείνει τα γνωστά δύο επιχειρήματα : ότι κάθε τι που γεννάται προέρχεται από κάτι νεκρό,και βέβαια αυτό της ανάμνησης. Η Ψυχή όταν χωρίζεται από το σώμα γίνεται καθαρή, αγγίζει το θεικό και το αθάνατο αφού ανήκει στο « αόρατο, το αειδές, το εις τοιούτον τόπον έτερον οιχόμενον».[1]

Αναφορικά με τις ιδιότητες,η ψυχή μοιάζει με το Όν, την ουσία δηλαδή που αποτελεί τον κόσμο,και γι’αυτό είναι όπως και το Όν αιώνια,άφθαρτη,και αθάνατη: « τω μεν θείω και αθανάτω και νοητώ και μονοειδεί και αδιαλύτως και αεί ωσαύτως κατά ταυτά έχοντι εαυτώ ομοιότατον είναι ψυχή,τω δε ανθρωπίνω και θνητώ και ανοήτω και πολυειδή και διαλυτώ και μηδέποτε κατά ταυτά έχοντι εαυτώ ομοιότατον αυ είναι σώμα» O Σωκράτης κατόπιν αυτής της φυσικής αποδείξεως, κάνει λόγο για την διάκριση των αγαθών και των προσκολημμένων στις υλικές απολαύσεις ψυχών.

Οι τελευταίες έλκονται από τον ορατό κόσμο,φοβούνται τον Άδη και περιπλανώνται γύρω από τα μνήματα ως φαντάσματα,γιατί οι ψυχές τους είναι υλοβαρείς και ορατές. Αυτή είναι μία σπουδαία απόδειξη ότι η ψυχή είναι κάτι το ουσιαστικό. Ο Σωκράτης θέτει ως αξίωμα ότι η ψυχή έχει αυτενέργεια,δική της δύναμη και ζωή,τα οποία μεταδίδει και στο σώμα.Ούτε ο άνθρωπος, ούτε τα ζώα,θα μπορούσαν να εμφανίζουν τις ιδιότητες αυτές,εάν δεν υπήρχε η ψυχή,η οποία δίνει στον οργανισμό την αυτενέργεια και την αυθυπαρξία,όπως η φωτιά προσφέρει την θερμότητα σε ένα δωμάτιο.Επίσης η ψυχή δίνει την κίνηση στην καρδιά,η οποία παύει να λειτουργεί όταν η ψυχή αποχωρισθεί από το σώμα: «ή ψυχή άρα ό,τι άν αυτή κατάσχη,αεί ήκει επ’ εκείνο φέρουσα ζωήν;». [2]

Στον «Φαίδρο» το θέμα αυτό αναπτύσσεται περαιτέρω. Η ψυχή αποδεικνύει την αθανασία της,ως αεικίνητη και αυτενεργός.Επειδή μάλιστα η ψυχή δεν έχει αρχή,είναι δηλαδή αγέννητη,είναι και αθάνατη: «ψυχή πάσα αθάνατος.Το γαρ αυτοκίνητον και αθάνατον.Το δε άλλο κινούν και υπ’άλλου κινούμενον,παύλαν έχον κινήσεως,παύλαν έχει ζωής.Μόνον δή το αυτό κινούν,άτε ούκ απολείπον εαυτό,ούποτε λήγει κινούμενον,αλλά και τοις άλλοις όσα κινείται τούτο πηγή και αρχή κινήσεως.Αρχή δε αγένητον.εξ αρχής γαρ ανάγκη πάν το γιγνόμενον γίγνεσθαι,αυτήν δε μηδ’εξ ενός.ει γαρ εκ του αρχή γίγνοιτο,ουκ αν εξ’αρχής γίγνοιτο.Επειδή δε αγένητον εστίν,και αδιάφθορον αυτό ανάγκη είναι.αρχής γάρ δή απολομένης,ούτε αυτή ποτε έκ του,ούτε εξ εκείνης γενήσεται,είπερ εξ αρχής δεί τα πάντα γίγνεσθαι.ούτω δή κινήσεως μεν αρχή το αυτό και αυτό κινούν.τούτο δε ουτ’απόλλυσθαι ούτε γίγνεσθαι δυνατόν,ή πάντα τον ουρανόν πάσαν τε γένεσιν συμπεσούσαν στήναι,και μήποτε αύθις έχειν όθεν κινηθέντα γενήσεται.αθανάτου δε πεφασμένου του υφ’εαυτού κινουμένου,ψυχής ουσίαν τε και λόγον τούτον αυτόν τις λέγων,ουκ αισχύνεται.Πάν γαρ σώμα,ω μεν έξωθεν τό κινείσθαι,άψυχον.» (Πλάτωνος «Φαίδρος» XXIV).

Επομένως οι θετικές αποδείξεις,που παρουσιάζει ο Πλάτωνας για την αθανασία της ψυχής είναι αφενός η ορατότητά της,κατόπιν η ανάμνηση η οποία ορίζει τις κατηγορίες της συνειδήσεως. Άλλωστε ο άνθρωπος δεν θα είχε ψυχικές και διανοητικές ικανότητες,εάν δεν υπήρχε εμπειρία,η οποία βασίζεται σε προηγούμενες γεννήσεις.Η κίνηση και η ζωή,που είναι βασικά χαρακτηριστικά της ψυχής,προέρχονται από αυτήν την ίδια και όχι από τον οργανισμό.Η ψυχή αν και διαθέτει αυτενέργεια και αυθυπαρξία,είναι κάτι το απλό,που δεν μεταβάλλεται με την πάροδο του χρόνου,με άλλα λόγια εξασφαλίζει στον άνθρωπο την ενότητα της συνειδήσεως.Επίσης ο Πλάτων υποστηρίζει πως η θρησκεία επικυρώνει την ύπαρξη στην αθανασία της ψυχής.Η ψυχή δεν είναι κάτι το αφηρημένο,αλλά κάτι το ουσιαστικό, γιατί διαφορετικά δεν μπορεί να συνδεθεί με το σώμα,το οποίο είναι υλικό.Στον «Τίμαιο» ο Πλάτωνας κάνει μία επιπρόσθετη αναφορά,ότι δηλαδή ο δημιουργός έσπειρε την παγκόσμια ψυχή στην γή,την σελήνη,τον ήλιο και τα αστέρια,πράγμα που σημαίνει ότι όλοι οι πλανήτες του ηλιακού συστήματος κατοικούνται από ψυχές.[3]

Στον «Φαίδρο» ο Σωκράτης λέγει ότι η ψυχή μοιάζει με μία δύναμη σύμφυτη,αποτελούμενη από ένα ζεύγος φτερωτών αλόγων και έναν ηνίοχο.Τό ένα άλογο κατάγεται από τους θεούς και είναι σε όλα αγαθό,το άλλο ,το ανθρώπινο,περιλαμβάνει εντός του την αντίθεση αγαθού και κακού,και ο ηνίοχος οφείλει να το χαλιναγωγήσει.[4]

Από τον παραπάνω συμβολικό μύθο φαίνεται ότι ο ηνίοχος είναι ο νούς,που ηγεμονεύει στην ψυχή,τα άλογα δε είναι τα συστατικά μέρη της ψυχής.Το ένα μέρος είναι το αγαθό,το άλλο περικλείει πάθη,μίση φθόνο,ακόμη και ένστικτα.Στο σημείο βέβαια αυτό μπορούμε να θέσουμε το ερώτημα:τα ένστικτα και τα ανθρώπινα συναισθήματα μπορούν να ερμηνευθούν μονάχα ως κακά; Στον «Φαίδωνα» ο Πλάτων δεν αρκείται να υποστηρίξει την αθανασία της ψυχής και την υπεροχή της.Υποβιβάζει εντελώς την σωματική υπόσταση του ανθρώπου.Τονίζει ότι ο πραγματικός φιλόσοφος –και τέτοιος ήταν ο Σωκράτης- δεν νοιάζεται γιατίποτα σωματικό ,και ότι η ψυχή του φιλοσόφου εύκολα και χαρούμενα εγκαταλείπει το σώμα του,που τον φυλακίζει για να οδηγηθεί στην Ιδέα και την αλήθεια.

Σε κάθε ανθρώπινη ενσάρκωση η διάνοια σχηματίζεται από τις αντιλήψεις του εξωτερικού κόσμου,οι οποίες τον οδηγούν στην σωστή ή την λαθεμένη κατεύθυνση.Η διάνοια όντως διαφθείρεται από εσφαλμένες αντιλήψεις ,οι οποίες προέρχονται από το εξωτερικό περιβάλλον.Το κέντρο της ψυχής αποτελείται από την ίδια ουσία που ρέει δημιουργικά και στην φύση,εάν λοιπόν είναι υγιές και καθαρό παράγει ενέργειες,οι οποίες βρίσκονται σε αρμονία με την ωραιότητα και αρμονία της φύσεως

Φωτεινή Κακόγιαννου