ΒΡΕΘΗΚΑΝ ΟΙ ΑΡΧΑΙΟΤΕΡΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ ΣΕ ΑΓΓΕΙΑ 625 π.Χ

Ένας νεαρός Αμερικανός αρχαιολόγος-ερευνητής, ο Τζον Τρίσταν Μπαρνς, με ανακοίνωσή του στο περιοδικό «Hesperia», που εκδίδει η Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών της Αθήνας (τεύχος 83, 2014), αναστάτωσε την παγκόσμια πανεπιστημιακή κοινότητα και κυρίως τους αστρονόμους. Διότι, αντίθετα απ’ ό,τι πίστευαν εδώ και αιώνες, ότι δηλαδή οι πρώτες απεικονίσεις των αστερισμών με τη μορφή των ζώων, στα οποία χρωστάνε τα ονόματά τους, έγιναν από τον 2ο π.Χ. αιώνα και μετά, αυτός ανακάλυψε μια πολύ νεότερη. Από το 625 π.Χ. Και, μάλιστα, τυχαία, σε ένα μικρό μουσείο της κεντρικής Ελλάδας, το Αρχαιολογικό της Λαμίας, σε ένα κεραμικό αγγείο, στο οποίο κανένας δεν είχε δώσει ιδιαίτερη σημασία.

Για να πάρουμε τα πράγματα από το… τέλος, το 1922 συγκεντρώθηκε στη Ρώμη η Διεθνής Αστρονομική Ενωση και κατέληξε στην οριστική λίστα των αστερισμών. Είναι, και θα είναι μέχρι την αιωνιότητα, ογδόντα οχτώ. Βασίζονται δε στον πρώτο κατάλογο, που είχε διαμορφώσει ο Ελληνας ποιητής Αρατος, από τους Σόλους της Κιλικίας, κατά τον 3 π.Χ. αιώνα.

Οι αρχαίοι Ελληνες, όμως, στους οποίους χρωστάμε τους αστερισμούς και τα ονόματά τους (από Αετός και Αλώπηξ μέχρι Δοράς και Ιππάριον και Καμηλοπάρδαλις και Οφις και Σαύρα και Σκορπιός), όλα από ζώα και πλάσματα της μυθολογίας, γιατί άργησαν τόσο να τους σχεδιάσουν; Να, όμως, που πάνω στο ταπεινό αγγείο από τις αρχαίες Αλές της Βοιωτίας, ο Τζον Τρίσταν Μπαρνς βλέπει με έκπληξη μια σειρά από ζώα που όλα τού θυμίζουν αστερισμούς. Αδιανόητο για τη χρονολογία του αγγείου (625 π.Χ.). Ζητά να το μελετήσει και το αίτημά του εγκρίνεται.

Δεν ήταν, όμως, εύκολο να αναγνωρίσει όλα τα ζώα. Ευτυχώς, διαβάζουμε στη «Monde», ο άγνωστος καλλιτέχνης ακολουθεί όλες τις συμβάσεις της εποχής και ένα από τα ζώα που έχει ακαθόριστο κεφάλι, πρέπει να παριστάνει λιοντάρι ή πάνθηρα. Με πολλή δουλειά και επιμέλεια ο Αμερικανός ερευνητής κατάφερε να κάνει μια λίστα όλων των ζώων του αγγείου: ταύρος, λαγός (ή σκύλος), μεγάλος σκύλος, σκορπιός, δελφίνι, λιοντάρι. Λείπουν, βέβαια, πολλά ζώα-αστερισμοί, αλλά και το αγγείο δεν έχει βρεθεί ολόκληρο.

Και γιατί να είναι όλα αυτά αστερισμοί και όχι ακόμα μια συνηθισμένη την εποχή εκείνη σκηνή κυνηγιού; Απλούστατα, υποστηρίζει ο Μπαρνς, σε μια σκηνή κυνηγιού τι δουλειά θα είχε ένα δελφίνι και μια σαύρα; Η λογική της περίεργης αυτής αλληλουχίας ζώων τον οδηγεί αλλού. Υπάρχουν, επιπλέον, και αστέρια διάχυτα στο αγγείο, τα ζώα είναι ζωγραφισμένα δηλαδή μέσα στον ουρανό! Ο Τρίσταν Μπαρνς καταλήγει: Πρόκειται για τους αστερισμούς: Ταύρος, Μικρός Κύων, Υδρα (το ερπετό), Μέγας Κύων, Σκορπιός και Δελφίν.

Υπάρχουν, βέβαια, ακόμα πολλά ερωτήματα να απαντηθούν πάνω στο εύρημα. Ηδη, όμως, αρκετοί επιστήμονες και ελληνιστές συμφωνούν ότι στο μουσείο της Λαμίας βρέθηκε η αρχαιότερη απεικόνιση των αστερισμών.

Επιμ.: Β.Γεωργ.