Η αμεσότητα της σχέσης του Ιπποκράτη με την ομοιοπαθητική.

Η αμεσότητα της σχέσης του Ιπποκράτη 

με την ομοιοπαθητική

Το να αποπειραθεί κανείς να συνθέσει και να σχολιάσει σε ένα άρθρο τον Λόγο και τα Έργα του Ιπποκράτη και τη σχέση του με την Ομοιοπαθητική ιατρική, ομολογώ ότι είναι πολύ δύσκολο έως παρακινδυνευμένο, θα χρειαζόταν πιθανώς ένα όχι ευκαταφρόνητο σε αριθμό σελίδων βιβλίο για να τα προσεγγίσει κανείς αναλυτικά. Ωστόσο θα επιχειρήσω εν περίληψη αυτό το πόνημα, από προσωπική ανάγκη έκφρασης, αλλά και σαν απαρχή διαλόγου και προβληματισμού στην προσπάθεια προσέγγισης της αλήθειας γενικά, και της πραγματικής ιστορίας της ιατρικής ειδικότερα.

Δεν θα επιχειρήσω να αναφερθώ αναλυτικά στη προσωπικότητα και το έργο του μεγάλου αυτού ιατρού και φιλόσοφου, πατέρα της ιατρικής, θεωρώντας ότι θα καταστρατηγηθεί ο πολύτιμος παρόν έντυπος χώρος ή εν πάση περιπτώσει υποθέτοντας ότι είναι σχετικώς γνωστά. Επιγραμματικά μόνο να σημειώσω και να επισημάνω την πρώτη γνωστή προσπάθεια επιστημονικοποίησης της Ιατρικής τέχνης, απορρίπτοντας δεισιδαιμονίες και δογματισμούς και την υψηλή αίσθηση ευθύνης και ηθικής που διαφαίνεται παντού και όχι μόνον στον "γνωστό" "Όρκο".

Από τις εναπομείναντες γραπτές αναφορές που συμπεριλαμβάνει το Corpus Hippocraticum, (δηλαδή της Ιατρικής σχολής της Κω και της Κνίδου, δεδομένου ότι δεν μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι ο ίδιος ο Ιπποκράτης ιδιοχείρως έγραψε κάποιο βιβλίο) και ιδιαιτέρως της σχολής της Κω όπου το πρόσωπο και το πνεύμα του Ιπποκράτη κυριαρχεί, διαβλέπετε καθαρά ο ολιστικός προσανατολισμός στην αντιμετώπιση του ασθενούς, τόσο διαγνωστικά όσο και θεραπευτικά.

Διαγνωστικά, η παρατήρηση, η επισκόπηση, η ακρόαση, η ψηλάφηση, το ιστορικό, η διατροφή, ο τρόπος ζωής, κλπ, και η ταξινόμηση και η ερμηνεία των διαταραχών, αποβλέπουν στη σύνθεση της εξατομικευμέvης παθολογικής εικόνας - ιδιοσυγκρασίας (ιδιοσυστασίας κατά τον Ιπποκράτη) του ασθενούς σαν σύστημα όλον πάσχον. Είναι "... αδύνατον να κατανοήσουμε τη φύση του σώματος χωρίς να κατανοήσουμε τη φύση του όλου" και " ...και αύ το την κεφαλήν οίεσθαι αν ποτέ θεραπεύσαι αυτήν εφ'εαυτής άνευ όλου του σώματος πολλήν άνοιαν είναι" αναφέρει ο Πλάτων στον "Φαίδωνα" και στον "Χαρμίδη" αντίστοιχα, καταδεικνύοντας την Ιπποκρατική ιατρική αντίληψη της εποχής του. Αλλά και ο ίδιος ο Ιπποκρατικός συγγραφέας στο "Προγνωστικόν" δεν επικεντρώνεται στα επιμέρους άρρωστα όργανα ή σημεία αλλά στο πως αντιδρά ολόκληρος ο οργανισμός σαν σύνολο : "...ου γαρ του όλου σώματος σημείον, αλλ' αυτής καθ'εωυτήν...".

Και αυτό είναι το πρώτο κοινό σημείο-άποψη, φιλοσοφία και πρακτική- ή αλλιώς η "προίκα"- της Ομοιοπαθητικής με την ιατρική Ιπποκρατική σκέψη και πράξη: Ολιστική, σφαιρική θεώρηση-αντίληψη. Θεραπευτικά, οι Ιπποκρατικοί χρησιμοποιούσαν δύο μεθόδους: τα ενάντια και τα όμοια. Επικρατεί η εντύπωση ότι οι Ιπποκρατικοί χρησιμοποιούσαν μόνον τα ενάντια και απόγονος είναι η σημερινή, η επίσημη, προς το παρόν τουλάχιστον, ιατρική πρακτική. Αυτό δεν είναι απολύτως αληθές.

Ως προς το ότι οι Ιπποκρατικοί δεν χρησιμοποιούσαν τα όμοια, σαφώς δεν είναι αληθές και αυτό καταδεικνύεται από τις σχετικές γραπτές αναφορές τους. Ως προς το ότι η σημερινή συμβατική ιατρική είναι πραγματικά εναντιοπαθητική, διατηρώ τις επιφυλάξεις μου, θεωρώντας ότι είναι μόνο σε κάποιο βαθμό, Το θέμα μας εδώ βέβαια είναι η Ομοιοπαθητική και όχι η Εναντιοπαθητική, η οποία βεβαίως και χρήσιμη και αναγκαία είναι, σαν διαδικασία απομάκρυνσης του βλαπτικού παράγοντα μη συγκρουόμενη με το έργο της φύσης, του οργανισμού, αλλά υποβοηθώντας το. (Ευελπιστώ να αναφερθώ σ' αυτό το θέμα κάποια άλλη στιγμή. Προς το παρόν ας προβληματιστούμε με το τί σχέση μπορεί να έχει η σημερινή ιατρική με το πνεύμα του Ιπποκράτη και του αρχαίου ειρηνικού πολιτισμού, τόσο από επιστημονικής άποψης (διάγνωση και θεραπεία), όσο και ηθικής, όπως άλλωστε το ίδιο ας επιδιώξουμε να κάνουμε και για την Ομοιοπαθητική).

"...Δια τα όμοια νούσος γίνεται, και διά τα όμοια προσφερόμενα εκ νοσεύντων υγιαίνονται..." ("Περί Τόπων των κατά άνθρωπον" κεφ.42, εκδ.Κάκτος)

".. .Η κάθε αρρώστια έχει τη δική της φύση και τη δική της δύναμη, και απέναντι σε καμμία δεν μένουμε αμήχανοι και ανίκανοι να βρούμε μία διέξοδο. Τις πιο πολλές αρρώστιες τις γιατρεύει εκείνο ακριβώς που τις γεννά..." ("Περί ιερής Νούσου" κεφ.21, εκδ. Παρατηρητής)

"... Αλλος τρόπος είναι τούτος : Η ασθένεια προκαλείται από τα όμοια και θεραπεύεται με τη χορήγηση των ομοίων. Για παράδειγμα το ίδιο πράγμα προκαλεί τη στραγγουρία όταν δεν υπάρχει και τη θεραπεύει όταν υπάρχει. Και ο βήχας το ίδιο, όπως και η στραγγουρία, από τα ίδια πράγματα δημιουργείται και θεραπεύεται. Αλλος τρόπος είναι τούτος :

Ο πυρετός που προκαλείται από το φλέγμα, άλλοτε δημιουργείται και θεραπεύεται από τα ίδια πράγματα και άλλοτε θεραπεύεται από τα αντίθετα αυτών που τον προκάλεσαν. Γιατί αν κάποιος θέλει να λούσει τον άρρωστο τούτο με ζεστό νερό και να του δώσει πολλά ποτά, τον θεραπεύει προκαλώντας συσσώρευση φλέγματος, γιατί ο πυρετός σταματά όχαν δίνονται εκείνα που προκαλούν συσσώρευση φλέγματος. Αν πάλι κάποιος θέλει να του δώσει καθαρτικό και εμετικό, με τον ίδιο τρόπο ο πυρετός πέφτει από εκείνα που τον δημιουργούν και δημιουργείται από εκείνα που τον ρίχνουν. Επίσης, αν κάποιος δώσει σε άνθρωπο που κάνει εμετό πολύ νερό, θα φύγει με τον εμετό εκείνο που τον προκαλεί. Έτσι ο εμετός σταματά από τον ίδιο τον εμετό. Για να τον σταματήσει κανείς με άλλο τρόπο, μπορεί να κάνει να αποβληθεί με τις κενώσεις μέρος από εκείνο που όσο είναι μέσα στο σώμα προκαλεί τον εμετό. Και με τους δύο τούτους τρόπους που είναι αντίθετοι μεταξύ τους ο άρρωστος γίνεται καλά. Και αν έτσι γινόταν σε όλες τις περιπτώσεις, τούτο θα μπορούσε να ισχύει γενικά, ότι άλλα πρέπει να τα θεραπεύει κανείς με τα αντίθετα τους ανάλογα με τη φύση τους και την αιτία τους και άλλα πρέπει να τα θεραπεύει με τα όμοια τους ανάλογα με τη φύση τους και την αιτία τους" ("Περί τόπων των κατά άνθρωπον", κεφ.42, εκδ. Κάκτος)

Ανάλογες απόψεις και αναφορές περί της θεραπείας με τα όμοια, θα βρούμε και στους Εμπεδοκλή, Ατομικούς, Παρμενίδη, Λεύκιππο (από Θεόφραστο και Αριστοτέλη), Πλάτωνα, κλπ και στους "νεότερους" Γαληνό, Παράκελσο, Πατέρες της Χριστιανικής εκκλησίας (Αβάς Δωρόθεος, Αγιος Μάξιμος, Οσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης κλπ), σε άλλους πολλούς λιγότερο γνωστούς, καθώς και στην λαϊκή ιατρική παράδοση.

Τα παραπάνω αποσπάσματα, μπορεί βεβαίως να μην έχουν διατυπωμένη την ισχύ Νόμου έτσι όπως παρουσιάζονται αποσπασματικά, ωστόσο τίποτα δεν υπολείπεται σε κύρος και αξία. Η διατύπωση, η απόδειξη και η ισχύς ως Φυσικού Νόμου (Νόμος των Ομοίων), θα έρθει πολύ αργότερα τον 18ο μΧ αιώνα, με τον Πατέρα της Ομοιοπαθητικής, γερμανό ιατρό Samuel Christian Hahnemann.

Όλοι μας γνωρίζουμε ότι η ιατρική επιστήμη γεννήθηκε στην Ελλάδα και θεμελιωτής της θεωρείται ο Ιπποκράτης. Η αρχαία Ελληνική ιατρική, ως ολιστική, είναι διαχρονική και γι αυτό πάντα επίκαιρη. Οι Έλληνες ιατροί εφάρμοζαν με εξαιρετική επιτυχία τη χειρουργική όπου ήταν αναγκαίο, αλλά το μεγαλύτερο μέρος της ιατρικής τέχνης ήταν η ολιστική θεραπευτική, θεράπευαν δηλαδή τον ανθρώπινο οργανισμό ως σύνολο, και μόνο σε ιδιάζουσες περιπτώσεις εστιάζονταν στην αποκατάσταση των επιμέρους διαταραχών. Η στενή σχέση μεταξύ ψυχής και σώματος έχει καταδειχθεί σε όλα τα συγγράμματα τους. Η ολιστική θεραπεία του ασθενή και όχι η μεμονωμένη αντιμετώπιση της ασθένειας είναι ακρογωνιαίος λίθος για την Ομοιοπαθητική.

Είναι τεκμηριωμένο, ότι έδιναν μεγάλη σημασία στην ψυχική κατάσταση του ασθενή, στις διαπροσωπικές του σχέσεις, στον τρόπο ζωής του, στα όνειρα του, στη διατροφή και τη φυσική του κατάσταση. Παράλληλα η θεραπεία γινόταν σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους (Ασκληπεία), όπου ήταν κόμβοι γεωμαγνητικής ενέργειας, βρίσκονταν σε φυσικό περιβάλλον και περιελάμβανε βοτανοθεραπεία, άσκηση, φυσικοθεραπεία, χορό, δραματοθεραπεία (θέατρο), μουσικοθεραπεία κλπ.

Ο δεύτερος μεγάλος νόμος της Ομοιοπαθητικής, ο Νόμος των Ομοίων, ήταν ήδη γνωστός στους Έλληνες ιατρούς και ξεκάθαρα διατυπώνεται αρχικά από τον Ηρόδικο... "ο πόνος θεραπεύεται με τον πόνο", και λίγο αργότερα από τον μεγάλο μαθητή του, τον Ιπποκράτη ... "η ασθένεια προκαλείται από τα όμοια και με τα όμοια ως ιάματα ο ασθενής υγιαίνει" (Περί τόπων, 42). 

Ο Ιπποκράτης υποστηρίζει ότι αυτό που παρατηρούμε στον ασθενή δεν είναι η νόσος αλλά το σύμπτωμα και ότι η αιτία της νόσου βρίσκεται εντός του οργανισμού και όχι έξω απ' αυτόν. Πίστευε ότι δεν υπάρχει ασθένεια αλλά ασθενής. Γνώριζαν μάλιστα και το μηχανισμό της καταπίεσης της νόσου από τη φαρμακευτική αγωγή: «...αν κάποιος προσπαθεί να τις κατανικήσει (τις νόσους) με φάρμακα ανεξάρτητα από τον απαιτούμενο χρόνο τις επιδεινώνει και τις πολλαπλασιάζει».

Στο διάλογο του Πλάτωνα ʽΧαρμίδης', αναφέρεται: «Ίσως έχεις ακούσει καλούς ιατρούς όταν έλθει σ' αυτούς ένας άρρωστος με πόνο στο μάτι, να λένε ότι δεν είναι δυνατόν να γιατρέψουν χωριστά τα μάτια αλλά πρέπει να κάνουν θεραπεία για όλο το κεφάλι, προκειμένου να κάνουν καλά τα μάτια. Κι ότι είναι ανόητο να νομίζει κανείς ότι μπορεί να θεραπεύσει το κεφάλι χωριστά από το υπόλοιπο σώμα. Ξεκινώντας απ' αυτή την αντίληψη επιχειρούν να θεραπεύσουν το μέρος μαζί με το όλο. Γιατί όπως δεν πρέπει να επιχειρείς να θεραπεύεις τα μάτια χωρίς το κεφάλι, και το κεφάλι χωρίς το σώμα, έτσι δεν μπορείς και να θεραπεύεις το σώμα χωρίς την ψυχή».

Ο Δυτικός άνθρωπος, σήμερα στο άκουσμα της λέξης Ιατρική, σχηματίζει στο μυαλό του μια ιδέα η οποία βασίζεται στην πορεία της Ιατρικής τους τελευταίους αιώνες και στις εικόνες και τις γνώσεις που του προμηθεύει η εποχή μας: ο δυτικός πολιτισμός του 20ού αιώνα.

Αλλά η πορεία της Ιατρικής έχει ξεκινήσει χιλιάδες χρόνια πριν και αν κάποιος πραγματικά θέλει να εμβαθύνει, πρέπει να σπουδάσει και να μελετήσει αρκετό καιρό, για να καλύψει το θέμα. Τότε θα ανακαλύψει πολλά και ενδιαφέροντα πράγματα.

Ομως υπάρχει κάποιο βήμα παραπάνω, που αν δεν το κάνει, ποτέ δεν θα καταλάβει το πραγματικό νόημα της Ιατρικής ως επιστήμης. Αυτό είναι η εσωτερική όψη της, κάτι που ισχύει για όλες τις επιστήμες και τέχνες.

Μαθηματικά και Φυσική, Αρχιτεκτονική, Φιλολογία και Παιδαγωγική, όλα έχουν την εσωτερική τους όψη. Μάλιστα μέσω αυτής της όψης είναι που επικοινωνούν μεταξύ τους.

Ας επιστρέψουμε όμως στην Ιατρική. Θεωρείται ότι ξεκίνησε πριν χιλιάδες χρόνια με τον Ιπποκράτη από την Κω. Ο μεγάλος αυτός θεραπευτής με τους πειραματισμούς, τις γνώσεις του, τα βιβλία του και κυρίως με την πρακτική άσκηση της θεραπείας έδωσε μια τεράστια ώθηση σ' αυτή την επιστήμη και είναι σεβαστός μέχρι σήμερα.

Βέβαια πολλές πτυχές του έργου του, ακόμη και γραμμές από τον περίφημο όρκο του δεν σημαίνει ότι κατανοήθηκαν αρκετά.

Η αντίληψή του για τη φύση και τον άνθρωπο διέφερε ριζικά από την αντίληψη που έχουμε εμείς σήμερα. Και όσον αφορά το γιατρό, πίστευε ότι δεν πρέπει να κερδίζει χρήματα από την άσκηση της θεραπευτικής τέχνης - κάτι που ξεχάστηκε εντελώς.

Μετά τον Ιπποκράτη η Ιατρική, μέσα από τους κύκλους της Ιστορίας που ακολούθησαν, εξελίχθηκε και έφτασε να είναι μία αυστηρά ορθολογιστική επιστήμη, η οποία σε συνεργασία με τις βιομηχανίες φαρμάκων, τα συστήματα Υγείας κάθε Κράτους και την οικονομική κατάσταση των ασθενών προσπαθεί να εκπληρώνει το σκοπό της: τη θεραπεία του ασθενή.

Φωτεινή Κακόγιαννου