Στην Αθήνα του 3ου π.Χ. αιώνα, ιδρύθηκε από τον Ζήνωνα η Στωική σχολή.

Fotini Kakogiannoy

Στην Αθήνα του 3ου π.Χ. αιώνα, ιδρύθηκε από τον Ζήνωνα η στωική σχολή. Μέσα από μια πορεία έξι αιώνων, ο στωικισμός διατύπωσε τη βασική θεωρία του και ως η επικρατέστερη φιλοσοφική σχολή σχεδόν όλο το διάστημα της ύπαρξής της είχε φανατικούς οπαδούς αλλά και αυστηρούς επικριτές. 

Γνωρίζοντας μεταβολές και περικλείοντας αντιφατικές έννοιες όπως ο υλισμός και ο ιδεαλισμός, διατήρησε ως βασικό φιλοσοφικό στόχο τον εντοπισμό και την εφαρμογή ενός τρόπου ζωής ο οποίος θα οδηγούσε τον άνθρωπο στην κατάκτηση της ευτυχίας. 
Μέσα από τον συγκερασμό φυσικών και κοσμολογικών θεωριών αλλά πάντα εμμένοντας στις βασικές αρχές του, ο στωικισμός πραγματεύτηκε την αρετή και την ευδαιμονία του ατόμου. Εντόπισε έναν ανασταλτικό παράγοντα στη φυσιογνωμία των παθών

και εντέλει έδωσε τη δική του ερμηνεία για την πορεία του ενάρετου βίου. 
Παρόλο που στις βασικές περιόδους της στωικής φιλοσοφίας, οι κατά καιρούς εκπρόσωποί της έδωσαν βαρύτητα σε διαφορετικές κατευθύνσεις της, κοινά αποδεκτό ήταν ότι ο άνθρωπος οφείλει να γνωρίζει τον φυσικό κόσμο, ως τμήμα του κοσμικού σύμπαντος και συγχρόνως να κατανοεί και να αναγνωρίζει τη θέση του μέσα σε αυτόν. 

O φυσικός κόσμος στον στωικισμό, είναι ένα αδιάσπαστο σύνολο το οποίο αποτελείται από την ύλη (σώμα παθητικό στοιχείο) και το πνεύμα Λόγο-νεργητικό στοιχείο). 
Το πνεύμα, το οποίο δίνει στην ύλη την υπόστασή της, το ονομάζουν 
φύση 
ή 
λόγο 
ή 
θεό 
ή 
Πυρ 
ή
πνεύμα
–έννοιες ταυτόσημες σε όλα τα επίπεδα- και είναι ένα είδος φωτιάς που δίνει ζωή στον κόσμο. Όταν ο άνθρωπος αποκτήσει βέβαιη γνώση του κόσμου δύναται να ζει σύμφωνα με τις επιταγές και τους νόμους του.

Παρά τις καταγεγραμμένες διαφοροποιήσεις μεταξύ των εκπροσώπων του στωικισμού, κοινή αντίληψη είναι ότι η αρετή είναι μία και αδιαίρετη και παράλληλα είναι αυτόνομη και αυτοτελής ενώ οι καταγεγραμμένες υποστάσεις της -φρόνηση, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνη- αποτελούν όψεις του ιδίου πράγματος. Η απόκτησή της δεν εξαρτάται από κανένα εξωτερικό παράγοντα και βάσει των στωικών, οι οποίοι δεν παραδέχονται ενδιάμεσες καταστάσεις, δεν έχει βαθμίδες στην προσέγγισή της. 

Ηκατάκτησή της είτε επιτυγχάνεται, μόνο όμως με άμεση μετάβαση από τη φαύλη στηντέλεια θέση, είτε όχι. Τα ονόματα των Ζήνωνα, Αρίστωνα και Χρύσιππου, συνδέθηκαν με εκείνη την επεξήγηση που θέλει την αρετή να είναι «η διάθεση και ικανότητα της ηγεμονικής αρχής ή το ίδιο το λογικό, συνεπές, σταθερό και αμετάπτωτο3Τελικά το περιεχόμενο της αρετής συνοψίζεται στον σκοπό που όρισε η φύση για τον άνθρωπο, είναι η διάθεση του ηγεμονικού της ψυχής και αποτελεί την απόλυτη υπακοή και συμφωνία με το λογικό – όπου λογικό και φύση ως έννοιες ταυτίζονται- . Συγχρόνως, η αρετή είναι η έλλογη συνειδητοποίηση των πραγμάτων, δηλαδή η κατάκτηση της βέβαιης γνώσης του ηθικώς ορθού και εξισώνεται με τη σοφία. 

Αποτελεί το υπέρτατο αγαθό, το μόνο που έχει ηθική ποιότητα και ως το μόνο ουσιαστικό αγαθό αξίζει να επιλεχθεί για την ίδια του την αξία. Η επιλογή αυτή υποδηλώνει τη σταθερή τάση του ατόμου να κινείται ορθολογικά, κατά τους κανόνες της θείας πρόνοιας – ειμαρμένης και να βρίσκεται σε απόλυτη ευθυγράμμιση – συμφωνία, με τη φύση και τον εαυτό του και να προσπαθεί να διάγει βίο βάσει αυτών των επιλογών στο βαθμό που του είναι εφικτό.

Η αρετή δύναται και πρέπει να διδαχθεί καθώς ο άνθρωπος δεν γεννιέται με αυτή αλλά την αποκτά στην πορεία της ζωής του. Η γνώση αυτή προκύπτει μέσα από την οικείωση, μέσω της αισθητηριακής εμπειρίας και της παρατήρησης του φυσικού κόσμου, πρώτα του ιδίου με τον εαυτό του και στη συνέχεια με τον κόσμο γύρω του. Η αρετή είναι μια σταθερή πορεία ζωής όπου το υποκείμενο πράττει με γνώμονα την ηθική, αναγνωρίζει ότι τα λεγόμενα συμβατικά αγαθά, γνωστά ωα διάφορα, δεν είναι πραγματικά αγαθά αφού δεν έχουν καμία βαρύτητα για την ηθική αξία του και επιλέγει από αυτά τα λεγόμενα προηγμένα –δηλαδή εκείνα που είναι σύμφωνα με την κατά φύσιν ζωή και προάγουν τον φυσικό πολιτισμό και απορρίπτει τα αποπροηγμένα 
–όσα είναι αντίθετα με τη φύση, δηλαδή τα
παρά φύσιν-
τα οποία τον αποπροσανατολίζουν από το στόχο του. Σημαντικό στοιχείο παραμένει ότι το άτομο αντιλαμβάνεται πως η κατάκτηση του ύψιστου αγαθού είναι η ηθική τελείωση που προκύπτει από τη λογική και την κατά φύσιν επιλογή.

Η κατάκτηση της αρετής αποτελεί την ικανή και αναγκαία συνθήκη για την απόλυτη ευτυχία. Η ευδαιμονία, όπως και η αρετή, η οποία είναι το μόνο αναγκαίο ζητούμενο της πρώτης, διαβαίνει το ίδιο αδιαβάθμητο μονοπάτι, οπότε είτε κατακτιέται, είτε όχι. Η πληρότητα της ζωής δηλαδή η ευδαιμονία, κατά τη στωική άποψη, είναι η αταραξία, η γαλήνη της ψυχής και η πνευματική ηρεμία ενώ τα συμβατικά αγαθά δεν αποτελούν συστατικά της. 

Η ανθρώπινη ευτυχία, η οποία προέρχεται από την ηθικότητα του ατόμου, εκφράζεται από την ίδια του την ηθική πρόθεση και τον ενάρετο βίο του. Ο ευδαίμων άνθρωπος δρα προς όφελος του κοινού καλού αφού κατανοεί ότι το γενικό συμφέρον και ο ομαλός κοινωνικός βίος προάγει την προσωπική ευημερία. Στη ουσία, η ευδαιμονία, έγκειται στην πλήρη συμφωνία και εναρμόνιση μεταξύ των επιταγών του σύμπαντος για το υποκείμενο αλλά και την αποδοχή και έμπρακτη παραδοχή και γνώση των κοσμικών κανόνων και νόμων αυτού από τον ίδιο, το οποίο συγχρόνως συνάδει και ενισχύεται από την ψυχική κατάστασή του. 

Η ευδαιμονία, ως έννοια, είναι συνυφασμένη με το χρήσιμο, το ωφέλιμο και το ευεργετικό για το άτομο. Θα πρέπει να τονιστεί ότι η πρόθεση της ηθικής πράξης αποτελεί παράγοντα ευδαιμονίας αφού μετέχει στην αρετή. Ευδαίμων χαρακτηρίζεται εκείνος που διάγει βίο σύμφωνο με τις λογικές αρχές και σκοπούς όπως αυτά επιτάσσονται από την καθολική φύση και βρίσκεται σε πλήρη αρμονία με τη λογικότητά της. 

Καθώς η ευδαιμονία είναι ζητούμενο για τον άνθρωπο σε όλα τα επίπεδα του βίου, πρέπει να διέπει ακόμα και την πολιτική ζωή. Σημαντικός ανασταλτικός παράγοντας στην αναζήτηση και πραγμάτωση της πληρότητας της ζωής είναι τα Πάθη.
Εκείνα, όπως και η λογική, είναι κυρίως ανθρώπινο χαρακτηριστικό και δεν εντοπίζεται στα άλογα πλάσματα. Σύμφωνη με την άποψη του σήμερα, είναι η αντίστοιχη στωική ψυχολογία η οποία θέλει στα πάθη να συγκαταλέγονται τα ισχυρά ανθρώπινα συναισθήματα (Irving Yalom

Fotini Kakogiannoy