Ο Λαβύρινθος

Ο Λαβύρινθος 

Λαβύρινθος, ένα διαχρονικό κι επίκαιρο σύμβολο. Πριν όμως αναλύσουμε τι είναι ο λαβύρινθος ας κάνουμε μια μικρή απόπειρα να ερμηνεύσουμε τι είναι ένα σύμβολο.

Η λέξη σύμβολο προέρχεται από το ρήμα «συμβάλλω» που σημαίνει φέρνω μαζί μου, μέσα μου «αυτό που παρέχει κάτι περισσότερο». Έχει το ρόλο του αγγελιοφόρου, του μεσολαβητικού στοιχείου μεταξύ των επιπέδων της συνείδησής μας. 
Το σύμβολο, αν και περιέχει διάφορες έννοιες, οδηγεί άμεσα στην ουσία, χωρίς να μεσολαβήσει η λογική, διότι είναι η έκφραση ενός αρχετύπου. Ο Μιρσέα Ελιάντ, σ’ ένα από τα πολύ αξιόλογα βιβλία του, έδωσε αρκετές ερμηνείες για την έννοια του συμβόλου κι εξηγεί ποιες είναι οι αρχέτυπες παραστάσεις που έχει συλλάβει ο ανθρώπινος νους από τα βάθη των αιώνων.

Ας ξεκινήσουμε λοιπόν αυτή την προσπάθεια να προσεγγίσουμε και να ερμηνεύσουμε ένα από τα αρχαιότερα και διαχρονικά σύμβολα που συναντάμε σε αρκετούς παραδοσιακούς πολιτισμούς. 
Μέσα στο πλαίσιο της έρευνας βλέπουμε ότι το σχήμα και η μορφή του αλλάζουν ανάλογα με την εποχή και τον πολιτισμό όμως η ουσία και ο συμβολισμός του παραμένουν ίδιοι κι αναλλοίωτοι.

Γιατί άραγε ο λαβύρινθος έχει χαραχτεί στη συνείδηση των ανθρώπων ανεξαρτήτως γεωγραφικού τόπου και χρόνου; Τι αντιλαμβάνεται και τι συνειδητοποιεί ο άνθρωπος παρακολουθώντας την πορεία της φύσης, τον κόσμο αλλά και τον ίδιο του τον εαυτό; 
Στο επίπεδο των μορφών ο λαβύρινθος μπορεί να είναι ένα μονοπάτι, ένας δρόμος, ακόμα κι ένας χορός. Μπορεί να είναι επίσης μια σπηλιά, ένα υπόγειο ή μια κρύπτη εκεί που όλα είναι σκοτεινά και υπόγεια. Η λέξη λαβύρινθος σημαίνει κάτι το πολύπλοκο, το δύσβατο το πολυδαίδαλο και ως λέξη που προέρχεται μάλλον από τη Λυδία, ταυτίζεται με την έννοια του αδιέξοδου.

Οι αρχαίοι Έλληνες και Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τη συγκεκριμένη λέξη, για να αποτυπώσουν τα περίπλοκα δρομάκια που συχνά κατέληγαν σε αδιέξοδο. Δήλωναν μ’ αυτόν τον τρόπο τα διάφορα κτήρια με υπόγειους ή εν μέρει υπόγειους χώρους, που αποτελούνταν από πολλούς διαδρόμους και πολλές αίθουσες, που δυσκόλευαν όσους αναζητούσαν την έξοδο απ’ αυτούς.

Ακόμα, σύμφωνα με ιστορικές αναφορές που έχουμε από τον Ηρόδοτο, λαβύρινθοι υπήρχαν και στην αρχαία Αίγυπτο (Φαγιούμ Αιγύπτου, Αμενεχμές Γ’ 12η δυναστεία), στην Ιταλία, στη Λήμνο και στη Σάμο.

Κατά το Φρύνιχο, λαβύρινθος σημαίνει κάτι αχανές ενώ κατά τον Παυσανία, λαβύρινθος ήταν τα ανάκτορα της Κνωσού και κατά τον Hock το Ιδαίον άντρο, διότι εκεί βρίσκονταν τόπος λατρείας χθόνιας θεότητας. Ο Άρθουρ Έβανς, πολύ αργότερα το 1901, υποστηρίζει πως λαβύρινθος είναι το ανάκτορο της Κνωσού, γιατί υπάρχουν σ’ αυτό πολλά αδιέξοδα, ασκέπαστες καταπακτές και πολλοί διπλοί πελέκεις.

Ως σύμβολο το συναντάμε επίσης σε νομίσματα πόλεων της Κρήτης, σε δαχτυλίδια, σε αγγεία, σε ψηφιδωτά σε τοίχους οικιών όπως στην αρχαία Πομπηία και μεταγενέστερα σε καθεδρικούς ναούς όπως στο φημισμένο ναό Σαρτρ της Γαλλίας.

Γνωρίζουμε ακόμα την ύπαρξη ενός λαβυρινθικού χορού, ο οποίος ήταν άρρηκτα συνδεδεμένος με την περιπέτεια του Θησέα, που είναι και το σημείο αναφοράς στην πιο φημισμένη πορεία του συμβόλου μέσα στους αιώνες.

Ο συγκεκριμένος μύθος, δίχως να είναι απαραίτητα και ο παλαιότερος, μας ταξιδεύει στη μινωική Κρήτη στα ανάκτορα του Μίνωα. Σύμφωνα με το μύθο, που τον πληροφορούμαστε και από τον Πλούταρχο, ο Θησέας όταν έφυγε νικητής από την Κρήτη έκανε μια στάση στο ιερό νησί της Δήλου. Εκεί οι νέες και οι νέοι που έσωσε, τον ρώτησαν πώς κατάφερε να βγει έξω από το λαβύρινθο. 

Σύμφωνα με την παράδοση αντί να τους αφηγηθεί την περιπέτειά του τους χόρεψε έναν χορό, που ήταν η απομίμηση των ελιγμών και των βηματισμών που έκανε στους δαιδαλώδεις διαδρόμους του λαβύρινθου με τη βοήθεια του «μίτου», για να βγει έξω στο φως, νικητής του σκοταδιού.

Το συγκεκριμένο χορό τον χορεύουν ακόμα και σήμερα με διάφορες παραλλαγές ονομάτων (Γέρανος, Σιγανός, Τσακώνικος, ο χορός του Θησέα κ.α ) αλλά και βημάτων όπως διασώθηκε μέσα από την χιλιόχρονη παράδοση.

Το λαβύρινθο τον συναντάμε επίσης και σε προγενέστερους πολιτισμούς, όπου θεωρήθηκε ως αρχετυπικό σύμβολο στο ουράνιο στερέωμα. Γνωρίζουμε, μέσω των αρχαιολογικών ανακαλύψεων, ότι ο λαβύρινθος ήταν διαδεδομένος ευρέως κατά τη νεολιθική εποχή. 

Μορφές του αποτυπώνονται και στα μεγαλιθικά μνημεία καταγράφοντας την πορεία του Ήλιου αλλά και των άλλων πλανητών δίνοντας ερμηνείες αστρονομικές, θρησκευτικές και συνάμα μεταφυσικές.

Έτσι λοιπόν ανακαλύπτουμε ακόμα έναν αρχαίο «χορό», έναν κοσμικό χορό στο μακρόκοσμο των ουράνιων σωμάτων, που βρίσκονται μέσα στην ελικοειδή μορφή του γαλαξία αλλά και στα σκοτεινά κι άγνωστα μέρη του σύμπαντος. 

Όπως στη γη έτσι και στον ουρανό ένας δαιδαλώδης και μυστηριώδης κόσμος βρίσκεται εκεί ψηλά για τον άνθρωπο, που σηκώνει το κεφάλι του από τις απαρχές της δικής του ιστορίας προσπαθώντας να τον αντιληφθεί και να τον ερμηνεύσει. «Αυτό που βρίσκεται κάτω, είναι όμοιο με το επάνω και αυτό που βρίσκεται επάνω είναι όμοιο με το κάτω…» μας λέει μια από τις επτά αρχές ή τους συμπαντικούς νόμους που περιγράφονται στο Κυμβάλειο. 

Γνωρίζουμε ότι ο Λαβύρινθος ήταν η φυλακή του φοβερού Μινώταυρου δηλώνοντας με αλληγορικό τρόπο, σ’ ένα κλειδί ερμηνείας, τα ζωώδη ένστικτα που παραμονεύουν μέσα στην προσωπικότητα. 

Διότι ο λαβύρινθος είναι το ταξίδι στο κέντρο του εαυτού μας, μια δύσκολη πορεία αυτογνωσίας. Ο άνθρωπος που θέλει να γνωρίσει τον εαυτό του, που θέλει να δοκιμάσει και να δοκιμαστεί, θα βιώσει έντονα τη δαιδαλώδη πορεία στο λαβύρινθο της δικής του ύπαρξης.

Εκεί θα συναντήσει τις άγνωστες και σκοτεινές πτυχές της προσωπικότητας που κατά καιρούς και σε διαφορετικές παραδόσεις έχει κι άλλα ονόματα εκτός του γνωστού Μινώταυρου. Θα πρέπει να δώσει τη μάχη με το «δαίμονα» των ενστίκτων του ή το «δράκο» των καθημερινών παρορμήσεών του .

Το συμβολισμό αυτής της μάχης τον συναντάμε και στους μύθους της Ανατολής και πιο συγκεκριμένα σ’ ένα από τα διάσημα βιβλία, την Μπαγκαβάτ Γκίτα, όταν ο Αρτζούνα αποφασίζει να δώσει το δικό του αγώνα με τους Παντάβας ενάντια στους Κουράβας που είναι οι σκοτεινές δυνάμεις και συνάμα συγγενείς του, δηλαδή οι συνήθειες και οι αδυναμίες του, οι φόβοι και τα κατώτερα ένστικτα που οδηγούν τον άνθρωπο σε τέλμα, σε έλλειψη δράσης και ψυχολογικά αδιέξοδα για τη ζωή, για τον ίδιο, για την κοινωνία.

Ο κάθε ήρωας που αλλάζει πρόσωπα ανάλογα με τον τόπο και το χρόνο, πρέπει να πατάξει το φόβο με τα όπλα των αρετών του και να κάνει την υπέρβαση, τιθασεύοντας τις ζωώδεις συμπεριφορές που του «τρώνε» το χρόνο και μολύνουν τις σκέψεις και τη συμπεριφορά του. 
Η κάθοδος του Θησέα μέσα στο λαβύρινθο είναι λυτρωτική κι εξαγνιστική. Τα μυθικά πρόσωπα που συμμετέχουν στην κορύφωση του μύθου, μας δίνουν πολύ χαρακτηριστικά στο ψυχολογικό κλειδί ερμηνείας την ανθρώπινη πορεία και την αναζήτηση της πνευματικής εξέλιξης. 
Ο Θησέας στο μύθο είναι ενωμένος με την αγνότητα και την καθαρότητα της ψυχής του κρατώντας το μίτο της Αριάδνης. 

Ο μίτος μπορεί κάλλιστα να είναι η αντακαράνα, ο αέναος δρόμος της ψυχής και αυτό το νήμα τον οδηγεί μέσα από τους ελιγμούς ξανά στο φως, περισσότερο επιβεβαιωμένο και δυνατό. 

Γίνεται κατανοητό ότι ο λαβύρινθος ως σύμβολο είναι ο δρόμος προς το κέντρο και η πορεία μέσα στο λαβύρινθο είναι μια αρχετυπική πράξη. Μια πράξη που καλείται ο καθένας μας να βιώσει και να συνειδητοποιήσει βαδίζοντας στο μονοπάτι όπως ο ήρωας, διότι δεν υπάρχει πιο μεγάλο και πιο δημιουργικό ταξίδι από το να πορευτούμε προς το κέντρο της δικής μας ύπαρξης, ανακαλύπτοντας τον αληθινό μας εαυτό...

Φωτεινή Κακογιάννου