Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

(Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης)

Δευτέρα, 29 Αυγούστου

• Με την σελήνη απούσα στον βραδινό ουρανό, ας κοιτάξουμε ένα πλανητικό νεφέλωμα που βρίσκεται στα δυτικά του λ του Σκορπιού, το NGC6302, γνωστό και σαν νεφέλωμα  ‘Bug’. Με μέγεθος περίπου 9,5, το ‘Bug’ έχει στο κέντρο ένα πολύ θερμό αστέρι 10ου μεγέθους που μελέτες έχουν δείξει ότι περιέχει υδρογονάνθρακες (σε μορφή κρυστάλλων) και σίδηρο. Σε απόσταση 4.000 έτη φωτός μακριά, μπορούμε να σκεφτούμε ότι βλέπουμε ένα πολύ ξεχωριστό πλανητικό νεφέλωμα. Η παρακάτω φωτογραφία είναι από το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble.
  
  
  

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 7:39 π.μ. της Τρίτης.

Τρίτη, 30 Αυγούστου

• Ο λαμπρός Δίας ανατέλλει τώρα πριν τις 11 μ.μ. και φθάνει ψηλά στο νότο το χάραμα. Λάμποντας με μέγεθος –2,6, ο Δίας είναι το φωτεινότερο ουράνιο αντικείμενο της νύχτας, με εξαίρεση το φεγγάρι. Όταν τον δει κανείς με τηλεσκόπιο, ο δίσκος του γιγαντιαίου πλανήτη εκτείνεται 45" και παρουσιάζει μια αφθονία από  λεπτομέρειες στις κορυφές των σύννεφων του. Προστιθέμενο ενδιαφέρον σήμερα: ο Δίας σταματά την κανονική ανατολική κίνησή του στο υπόβαθρο των αστεριών του νότιου Κριού και αρχίζει την κίνηση του προς τα δυτικά, τη γνωστή ως «ανάδρομη» κίνηση. Η αλλαγή στην κατεύθυνση προλέγει την επικείμενη αντίθεση του πλανήτη (και ταυτόχρονα τη μέγιστη λαμπρότητά του) στα τέλη Οκτωβρίου.

• Το φεγγάρι φθάνει στο περίγειο, το πιο κοντινό σημείο στην τροχιά του γύρω από τη Γη, στις 8:37 μ.μ.  Βρίσκεται 360.858 χιλιόμετρα μακριά από μας.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 3:30 π.μ της Τετάρτης.

Τετάρτη, 31 Αυγούστου

• Αν κοιτάξετε στον νοτιοδυτικό ουρανό, μισή ώρα μετά το ηλιοβασίλεμα, θα δείτε τον Κρόνο, τον Στάχυ και την λεπτή σελήνη να σχηματίζουν ένα σχεδόν ισόπλευρο τρίγωνο.
  
  
  

• Ο Κρόνος βρίσκεται χαμηλά στο δυτικό ουρανό μετά το ηλιοβασίλεμα αυτή την εβδομάδα. Το φωτεινό αστέρι Στάχυς στον αστερισμό της Παρθένου εμφανίζεται περίπου 10° στα αριστερά του. Με μέγεθος 0,9, ο  πλανήτης λάμπει σχεδόν ανεπαίσθητα φωτεινότερος από το αστέρι. Η ημισέληνος βρίσκεται κάτω από αυτό το ζευγάρι αλλά δύει μια περίπου ώρα μετά τον ήλιο, για αυτό ψάξτε την όσο το λυκόφως χρωματίζει ακόμα τον ουρανό. Μέσω ενός τηλεσκοπίου, ο Κρόνος εμφανίζεται 16 " κατά μήκος ενώ οι δακτύλιοί του εκτείνονται 36" και έχουν κλίση 10° ως προς τη γραμμή θέασής μας. Το φεγγάρι του, 8ου μεγέθους, ο Τιτάνας, βρίσκεται στα βόρεια του πλανήτη αυτό το βράδυ.

Πέμπτη, 1 Σεπτεμβρίου

• Η Vesta δεν κινείται πολύ  το Σεπτέμβριο, περνώντας το μήνα σε απόσταση 1 μοίρας από το αστέρι ψ του Αιγόκερου, 4ου μεγέθους. Αν και ο αστεροειδής 4 Vesta έφθασε σε αντίθεση και στη μέγιστη λαμπρότητά του στις αρχές Αυγούστου, παραμένει αρκετά φωτεινός (μέγεθος 6,2) αυτή την εβδομάδα που μπορείτε να τον δείτε και με γυμνό μάτι από μια σκοτεινή περιοχή. Ο γιγαντιαίος διαστημικός βράχος είναι ένα εύκολο να εντοπιστεί με κιάλια ή με τηλεσκόπιο καθώς κρύβεται λιγότερο από 1° νοτιοδυτικά του αστεριού ψ του Αιγόκερου. Η Vesta αναρριχείται στο ψηλότερο της σημείο στο νότο περίπου στις 11 το βράδυ. Καθώς κοιτάζετε τη Vesta, θυμηθείτε ότι το διαστημικό σκάφος Dawn της NASA τώρα είναι σε τροχιά γύρω από τον αστεροειδή. 

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 5:09 π.μ της Παρασκευής.

Παρασκευή, 2 Σεπτεμβρίου

• Περίπου στις 3 π.μ., ο Άρης φαίνεται χαμηλά στα ανατολικά-βορειοανατολικά. Ο κόκκινος πλανήτης βρίσκεται ανάμεσα στα αστέρια υπόβαθρου των Διδύμων, μόλις 1° βορειοανατολικά του 4ου μεγέθους δέλτα των Διδύμων, αυτό το πρωινό. Σε περίπου 10° ακόμα πιο βορειοανατολικά είναι ο Κάστορας και ο Πολυδεύκης. Με μέγεθος 1,4, ο Άρης λάμπει στα μέσα της απόστασης ανάμεσα στα δύο λαμπρότερα αστέρια των Διδύμων.

• Περιμένετε μέχρι τα μεσάνυχτα, και θα βρείτε τον Δία στην ανατολή και την Αίγα, ένα από τα φωτεινότερα αστέρια στον ουρανό, να λάμπει στα βορειοανατολικά. Βρείτε το  σημείο στο μέσο της απόστασής τους. Λίγο χαμηλότερα και στα δεξιά από εκείνο το σημείο είναι το σμήνος των αστεριών Πλειάδες.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 1:00 π.μ. του Σαββάτου.

Σάββατο, 3 Σεπτεμβρίου

• Η σελήνη, σε αύξουσα φάση, περνά μέσα από τον Σκορπιό και πηγαίνει προς τον Τοξότη καθώς οι αστερισμοί αυτοί χαμηλώνουν στον ορίζοντα όταν βραδιάσει.
  
  
  

• Ο Ερμής κάνει μια εντυπωσιακή εμφάνιση πριν την αυγή στις αρχές Σεπτεμβρίου. Εάν τον είδατε στις 27 Αυγούστου όταν το φεγγάρι ήταν κοντά του, ίσως να μην αναγνωρίσετε τον πλανήτη τώρα. Λάμπει αυτήν την περίοδο με μέγεθος –0,3, περίπου 5 φορές φωτεινότερος από ότι ήταν μια εβδομάδα πριν. Ο πιο εσωτερικός  πλανήτης φθάνει σήμερα στη μέγιστη αποχή του στο δυτικό ουρανό, όπου και  βρίσκεται πιο μακριά από τον ήλιο και εμφανίζεται 11° ψηλά στα ανατολικά 30 λεπτά πριν από την ανατολή. Εάν σαρώνετε τον ορίζοντα με κιάλια, θα πρέπει να δείτε την λάμψη του Βασιλίσκου, 1ου μεγέθους, περίπου σε απόσταση ενός οπτικού πεδίου κάτω από τον Ερμή.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 6:47, ξημερώματα Κυριακής.

Κυριακή, 4 Σεπτεμβρίου

• Πρώτο Τέταρτο της Σελήνης στις 8:38 μ.μ.
  
  
  
  

• Αυτές οι εικόνες δείχνουν την supernova 2011fe (ή PTF 11kly) στον γαλαξία Μ101 ( η νεώτερη που έχει ανιχνευτεί ποτέ) στη διάρκεια τριών ημερών. Η εικόνα στα αριστερά, στις 22 Αυγούστου, απεικονίζει τον γαλαξία πριν την έκρηξη του υπερκαινοφανούς,  περίπου 1 εκατομμύριο φορές πιο αμυδρό απ’ αυτό που μπορεί να διακρίνει το ανθρώπινο μάτι. Η κεντρική εικόνα, της 23ης Αυγούστου παρουσιάζει τη σουπερνόβα περίπου 10.000 φορές πιο αμυδρή απ’ αυτό που το ανθρώπινο μάτι μπορεί να ανιχνεύσει. Η εικόνα στα δεξιά, της 24ης Αυγούστου, δείχνει ότι το γεγονός είναι 6 φορές φωτεινότερο από την προηγούμενη ημέρα. Εντός 2 εβδομάδων θα πρέπει να είναι ορατό και με ένα καλό ζευγάρι κιάλια. Η φωτογραφία είναι από το Lawrence Berkeley National Laboratory

• Αυτή την εβδομάδα αξίζει να στοχεύσετε το τηλεσκόπιο σας στο φωτεινό σπειροειδή γαλαξία M101. Στις 24 Αυγούστου, οι αστρονόμοι που χρησιμοποιούν το τηλεσκόπιο Oschin schmidt, 1,2 μέτρων, στο παρατηρητήριο Palomar στη Νότια Καλιφόρνια ανίχνευσαν μια σουπερνόβα στο M101. Η έκρηξη τύπου Ia   — ο πλήρης θερμοπυρηνικός αφανισμός ενός λευκού νάνου αστέρα που είχε συλλέξει πάρα πολλή μάζα από το αστέρι συνοδό του σε ένα διπλό σύστημα αστέρων — είναι η πιο κοντινή τέτοια έκρηξη από το 1986, (το M101 βρίσκεται περίπου 21 εκατομμύρια έτη φωτός από τη Γη.)  Οι ερευνητές ανακάλυψαν την έκρηξη, που ονομάστηκε σουπερνόβα 2011fe (ή PTF 11kly), λίγες ώρες μετά.  Οι υπερκαινοφανείς τύπου Ia τείνουν να λαμπρύνουν γρήγορα για μερικές εβδομάδες. Η σουπερνόβα αυτή (SN 2011fe) θα μπορούσε να φθάσει το  11ο μέγεθος στο μέγιστό της στα μέσα Σεπτεμβρίου. Θα μπορούσε να φανεί και με ένα 6ίντσο τηλεσκόπιο.  Για να βρείτε το M101, εντοπίστε αρχικά την «κατσαρόλα» της Μεγάλης Άρκτου στο βορειοδυτικό ουρανό στο τέλος του βραδινού λυκόφωτος. Ο γαλαξίας στέκεται επάνω από τα δύο αστέρια στο τέλος του χερουλιού της «κατσαρόλας», το η και το ζ, και σχηματίζει ένα ισόπλευρο τρίγωνο με αυτά. 

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 2:38 π.μ της Δευτέρας.

Ο  γαλαξίας του καλοκαιριού ομορφαίνει τις νύχτες χωρίς φεγγάρι, όπως ήταν αυτή της 30ης Ιουλίου στους Φιλιππαίους των Γρεβενών. Η φωτογραφία είναι του Κωνσταντίνου Σπανού. 

• Θέλετε να γίνετε καλύτερος ερασιτέχνης αστρονόμος; Μάθετε τη θέση των αστερισμών με βάση τα πιο λαμπρά αστέρια τους και τους σχηματισμούς τους. Αυτό είναι το κλειδί για να εντοπίσετε και τα διάφορα αντικείμενα από το βαθύ ουρανό με κιάλια ή με τηλεσκόπιο. Ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για εύκολο εντοπισμό των αστερισμών σε όλο τον ουρανό είναι το βιβλίο The Monthly Sky Guide (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης).

• Μπορεί ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο να αντικαταστήσει τους αστροχάρτες; Όπως ο Terence Dickinson και ο Alan Dyer λένε στο Backyard Astronomer's Guide:  "Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως το σύμπαν, αν δεν αναπτύξει την ικανότητα να βρίσκει πράγματα στον ουρανό και αν δεν κατανοεί τις ουράνιες κινήσεις. Αυτή η γνώση κατακτάται μόνο όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο κάτω από τα αστέρια με φιλομάθεια και με έναν αστροχάρτη στα χέρια." Χωρίς αυτά, "Ο ουρανός ποτέ δεν γίνεται ένα φιλικό μέρος."

• Θέλετε να μυηθείτε στο χώρο της αστροφωτογραφίας; Συμβουλευθείτε το βιβλίο Αστροφωτογραφία(εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης) και αποκτήστε τις κατάλληλες γνώσεις για να φωτογραφίσετε το ηλιακό μας σύστημα και πέρα από αυτό).
  
  

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

• Παρατηρείτε τον Ήλιο καθημερινά (με τη χρήση ενός ασφαλούς ηλιακού φίλτρου) αφού σχεδόν πάντοτε αποκαλύπτονται ενδιαφέροντα φαινόμενα στην επιφάνειά του. Ο Ήλιος βγαίνει από ένα ασυνήθιστα μεγάλο ηλιακό ελάχιστο. Η ηλιακή δραστηριότητα επιταχύνεται, με τις ηλιακές κηλίδες και άλλα μαγνητικά φαινόμενα να συμβαίνουν πιο συχνά τώρα. Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com.

• Ο Ερμής αρχίζει να φαίνεται χαμηλά στον ορίζοντα στο λυκαυγές. Γίνεται λαμπρότερος από μέρα σε μέρα. Θα τον βρείτε χαμηλά στα ανατολικά περίπου μια ώρα πριν την ανατολή του ήλιου. Είναι αρκετά μακριά κάτω από τον Άρη, τον Κάστορα, και τον Πολυδεύκη.

• Η Αφροδίτη είναι κρυμμένη στο φως του ήλιου.

• Ο Άρης ( με μέγεθος +1,4, διασχίζει τους Διδύμους) βρίσκεται στα ανατολικά πριν και κατά τη διάρκεια του λυκαυγούς και σε σχετικά καλή θέση για παρατήρηση, στα δεξιά του Κάστορα και του Πολυδεύκη. Ανατέλλει περίπου στις 2 π.μ. Με τηλεσκόπιο, ο Άρης είναι ακόμα μια μικρή σφαίρα μόνο 4,7 δευτερόλεπτα του τόξου σε διάμετρο. Θα βρεθεί σε αντίθεση (μόνο 13,9 δευτερόλεπτα του τόξου) τον ερχόμενο Μάρτιο.

• Ο Δίας (μέγεθος -2,6, στο νότιο Κριό)  ανατέλλει πριν τις 11 μ.μ. και είναι σε καλή θέση για παρατήρηση, ψηλά στα νότια πριν και κατά τη διάρκεια του λυκαυγούς. Η φαινόμενη διάμετρός του έχει φθάσει στα 44 δευτερόλεπτα του τόξου.

• Ο Κρόνος (μέγεθος +0,9, στην Παρθένο) στα δυτικά το σούρουπο, χαμηλώνει ολοένα και περισσότερο. Σε απόσταση 10° στα αριστερά του Κρόνου είναι ο Στάχυς. 

• Ο Ουρανός (μέγεθος 5,8, στους δυτικούς Ιχθείς)  και ο Ποσειδώνας (μέγεθος 7,8, στον δυτικό Υδροχόο) βρίσκονται σε καλό ύψος για παρατήρηση πριν τα μεσάνυχτα. Για να εντοπίσετε τους δύο πλανήτες, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτό το εκτυπώσιμο διάγραμμα:  http://media.skyandtelescope.com/documents/Uranus-Neptune-2011.pdf

• Ο Πλούτωνας (μέγεθος 14, στον βόρειο Τοξότη) βρίσκεται ψηλά στο νότο νωρίς το βράδυ. 

www.astronomy.gr