Ο ΟΥΡΑΝΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

(Επιμέλεια: Αντώνης Παντελίδης) 

Το Μικρό Αστρικό Νέφος του Τοξότη

• Το Μεσιέ 24, γνωστό και σαν το Μικρό Αστρικό Νέφος του Τοξότη, δεν είναι ένα σμήνος αστέρων αλλά ένα κενό στις λωρίδες σκόνης του γαλαξία μας που αποκαλύπτει τον μακρινό βραχίονα του γαλαξία. Μια καταπληκτική θέα!
  
• Το M24 είναι διαφορετικό από οποιαδήποτε άλλο αντικείμενο στον κατάλογο του Μεσιέ.  Ενώ μοιάζει με ένα πλούσιο ανοικτό σμήνος αστεριών, το M24 είναι απλά ένα  σύννεφο από αστέρια σε έναν σπειροειδή βραχίονα του γαλαξία μας. 
  
  
  

• Πιο συγκεκριμένα, το M24 είναι ένα μικρό τμήμα του βραχίονα του Τοξότη του γαλαξία μας που γίνεται ορατό επειδή βλέπουμε μέσα από ένα κενό στη σκοτεινόχρωμη σκόνη κατά μήκος του επιπέδου του γαλαξία μας. Αν δεν υπήρχαν, ούτε σκόνη ούτε κρύα αέρια, ολόκληρος ο γαλαξίας από τον Κύκνο ως την Ασπίδα και μέχρι τον Τοξότη (και πιο πέρα, στον Κένταυρο και τον Σταυρό στο νότιο ημισφαίριο), θα εμφανίζονταν τόσο φωτεινός και φωτοβόλος όσο το M24.
  
• Ένας σκοτεινός ουρανός είναι απαραίτητος για να δείτε το M24, και φυσικά όλο τον γαλαξία μας. Το M24 εμφανίζεται σαν ένα φωτεινό κομμάτι στο γαλαξία μας, μόλις 4 μοίρες βόρεια του μ του Τοξότη, και εκτείνεται σε ένα αρκετά μικρό 1°x 2 ° ορθογώνιο τμήμα του ουρανού. Είναι υπέροχο με κιάλια και ένα τηλεσκόπιο με οπτικό πεδίο τουλάχιστον 2 °. Τα επιμέρους αστέρια κυμαίνονται από μέγεθος 6 και κάτω.
  
• Το νέφος φαίνεται να λαμπυρίζει και να παίρνει μια τρισδιάστατη μορφή με ένα καλό τηλεσκόπιο, και ορισμένοι παρατηρητές βλέπουν το χρώμα του σαν μπλε ή ακόμα και πράσινο. Καθώς παρατηρείτε το αστρικό νέφος, ίσως να μπορέσετε να δείτε ένα δίκτυο από σκοτεινές λωρίδες και κανάλια.  Το M24 είναι πάνω από 330 έτη φωτός σε πλάτος και βρίσκεται σε αρκετά μακρινή απόσταση, 9.400 έτη φωτός από τη Γη, σχεδόν τόσο μακρινό όσο κάποια σφαιρωτά σμήνη.
  
  
  
• Το M24 έχει μέσα του αρκετά σκοτεινά νεφελώματα, και το φωτεινό φόντο του νέφους κάνουν αυτά τα νεφελώματα πιο εύκολο να παρατηρηθούν. Ίσως το πιο εύκολο είναι το Barnard 92 (B92), ένα ¼ της μοίρας και σχήματος οβάλ κατά μήκος του μέσου της βορειοδυτικής άκρης του M24. Αφού βρείτε το B92, παρατηρήστε το με μια σειρά από μεγεθύνσεις για να ξεχωρίσετε τα πολλά φωτεινά αστέρια γύρω του.
  
• Εάν μπορέσετε να εντοπίσετε το B92, προσπαθήστε για το B93, μόλις 1/3 της μοίρας στα βορειοανατολικά. Η παραπάνω εικόνες δείχνουν το Μ24 μαζί με τα δύο σκοτεινά νεφελώματα.

Δευτέρα, 15 Αυγούστου

• Αυτή είναι η εποχή του χρόνου, όταν ο Βέγας διασχίζει ψηλά το ζενίθ αμέσως μετά το σούρουπο. Όποτε βλέπετε τον Βέγα να περνάει από το ζενίθ, γνωρίζετε ότι η «τσαγιέρα» του Τοξότη και ο  πλούσιος γαλαξίας είναι στο υψηλότερο σημείο τους στο νότο - γεμάτοι από αντικείμενα του βαθέως ουρανού που περιμένουν να τα δείτε με κιάλια ή με τηλεσκόπιο.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 6:07, ξημερώματα  Τρίτης.

Τρίτη, 16 Αυγούστου

• Η Αφροδίτη είναι σε ανώτερη σύνοδο και ο Ερμής είναι σε κατώτερη σύνοδο. Η Αφροδίτη θα κινηθεί στον βραδινό ουρανό τους προσεχείς μήνες. Ο «γρήγορος» Ερμής κινείται στον πρωινό ουρανό στο τέλος αυτού του μήνα.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 1:59 π.μ της Τετάρτης.

Τετάρτη, 17 Αυγούστου

• Η σελήνη, σε χάση (gibbous) ανατέλλει 12 μοίρες στα βορειοανατολικά πριν το τέλος του βραδινού λυκόφωτος.

• Πριν το χάραμα της Πέμπτης και της Παρασκευής, ο Άρης στον ανατολικό ουρανό φαίνεται 1½° νότια (κάτω και δεξιά) από το αστέρι έψιλον των Διδύμων. Ο Άρης έχει φαινόμενο μέγεθος 1,4 και το έψιλον είναι μέγεθος 3. Τα κιάλια θα σας βοηθήσουν όταν ο ουρανός θα αρχίζει να γίνεται φωτεινός.

Πέμπτη, 18 Αυγούστου

• Κάτω από την Κασσιόπη, την βασίλισσα, ανέρχεται και ο αστερισμός του Περσέα. Μεταξύ των δυο αστερισμών ξεχωρίζει εύκολα ακόμα και με γυμνό μάτι το περίφημο διπλό σμήνος του Περσέα. Μπορείτε εύκολα να διακρίνετε τον Μιρφάκ (α του Περσέα, 591 έτη φωτός μακριά και με μέγεθος 1,8) και τον περίφημο μεταβλητό Αλγκόλ (β του Περσέα, 92 έτη φωτός μακριά και με φαινόμενο μέγεθος 2,2). Τα δύο άστρα βρίσκονται περίπου 10 μοίρες μακριά το ένα από το άλλο και σχηματίζουν σχεδόν μια οριζόντια γραμμή πάνω από τον βορειοανατολικό ουρανό.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 3:37 π.μ της Παρασκευής.

Παρασκευή, 19 Αυγούστου

• Παρακολουθήστε τον λαμπρό Δία να ανατέλλει κάτω από την σελήνη αργά το βράδυ απόψε, όπως φαίνεται στον παρακάτω χάρτη. Η σελήνη φαίνεται χαμηλότερα από νύχτα σε νύχτα και πλησιάζει τις Πλειάδες στις 3 μοίρες μετά τα μεσάνυχτα της Κυριακής.

Σάββατο, 20 Αυγούστου

• Η Αίγα του Ηνίοχου (Capella), το 6ο σε λαμπρότητα  άστρο του ουρανού, μοιάζει με τον ήλιο μας στο χρώμα (φασματικός τύπος G8) αλλά είναι ένα αστέρι γίγαντας πολλές φορές το μέγεθος του. Ανατέλλει στον βορειοανατολικό πριν τα μεσάνυχτα, τρεμοσβήνει και φέγγει με διάφορα χρώματα όταν βρίσκεται χαμηλά στην ατμόσφαιρα της Γης.

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 5:15, ξημερώματα Κυριακής.

Κυριακή, 21 Αυγούστου

• Περίπου τα μεσάνυχτα, αν κοιτάξουμε προς τον βορρά θα δούμε την κεφαλή του Δράκοντα ψηλά, κάτω από τον Βέγα και ανάμεσα στον Ηρακλή και τον Κηφέα (σε σχήμα πενταγώνου που μοιάζει σαν ένα σπίτι με την οροφή του προς τα κάτω). Μπορείτε να σχηματίσετε το υπόλοιπο σώμα του μυθικού αστερισμού μέχρι και το τέλος της ουράς του ανάμεσα στην Μεγάλη και Μικρή Άρκτο;

• Η Μεγάλη Ερυθρά Κηλίδα του Δία διέρχεται από τον κεντρικό μεσημβρινό του πλανήτη στις 1:06 π.μ της Δευτέρας.

Ο κομήτης Garradd (C/2009 P1) έχει χαθεί προσωρινά στο φως της λαμπρής σελήνης. Θα χαμηλώσει στον δυτικό ορίζοντα τον Σεπτέμβριο αλλά θα παραμείνει ορατός στον βραδινό ουρανό. Θα φθάσει στο μέγιστο της λαμπρότητάς του (περίπου μέγεθος 6) στο τέλος του επόμενου Φεβρουαρίου και πιθανόν να φαίνεται με γυμνό μάτι. Άλλοι κομήτες τώρα φαίνεται να οδεύουν σε κατεύθυνση προς τον ήλιο και να γίνονται πιο φωτεινοί όπως ο κομήτης C/2010 X1 (Elenin) που αναμένεται να φθάσει στο μέγιστό του (μέγεθος 6) νωρίς το Σεπτέμβριο. Αυτή η φωτογραφία του κομήτη Garradd είναι τραβηγμένη στις 30 Ιουλίου από τους Φιλιππαίους Γρεβενών κατά τη διάρκεια της 5ης πανελλήνιας εξόρμησης ερασιτεχνών αστρονόμων από τον Κωνσταντίνο Σπανό  με φακό 400mm/f2.8.

• Θέλετε να γίνετε καλύτερος ερασιτέχνης αστρονόμος; Μάθετε τη θέση των αστερισμών με βάση τα πιο λαμπρά αστέρια τους και τους σχηματισμούς τους. Αυτό είναι το κλειδί για να εντοπίσετε και τα διάφορα αντικείμενα από το βαθύ ουρανό με κιάλια ή με τηλεσκόπιο. Ένας πολύ χρήσιμος οδηγός για εύκολο εντοπισμό των αστερισμών σε όλο τον ουρανό είναι το βιβλίο The Monthly Sky Guide (εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης).

• Μπορεί ένα αυτοματοποιημένο τηλεσκόπιο να αντικαταστήσει τους αστροχάρτες; Όπως ο Terence Dickinson και ο Alan Dyer λένε στο Backyard Astronomer's Guide:  "Δεν μπορεί κανείς να εκτιμήσει πλήρως το σύμπαν, αν δεν αναπτύξει την ικανότητα να βρίσκει πράγματα στον ουρανό και αν δεν κατανοεί τις ουράνιες κινήσεις. Αυτή η γνώση κατακτάται μόνο όταν κάποιος αφιερώνει χρόνο κάτω από τα αστέρια με φιλομάθεια και με έναν αστροχάρτη στα χέρια." Χωρίς αυτά, "Ο ουρανός ποτέ δεν γίνεται ένα φιλικό μέρος."

• Θέλετε να μυηθείτε στο χώρο της αστροφωτογραφίας; Συμβουλευθείτε το βιβλίο Αστροφωτογραφία(εκδόσεις ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης) και αποκτήστε τις κατάλληλες γνώσεις για να φωτογραφίσετε το ηλιακό μας σύστημα και πέρα από αυτό).
  
  

ΟΙ ΠΛΑΝΗΤΕΣ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΒΔΟΜΑΔΑ

• Παρατηρείτε τον Ήλιο καθημερινά (με τη χρήση ενός ασφαλούς ηλιακού φίλτρου) αφού σχεδόν πάντοτε αποκαλύπτονται ενδιαφέροντα φαινόμενα στην επιφάνειά του. Ο Ήλιος βγαίνει από ένα ασυνήθιστα μεγάλο ηλιακό ελάχιστο. Η ηλιακή δραστηριότητα επιταχύνεται, με τις ηλιακές κηλίδες και άλλα μαγνητικά φαινόμενα να συμβαίνουν πιο συχνά τώρα. Για καθημερινή ενημέρωση σχετικά με την ηλιακή δραστηριότητα, επισκεφτείτε τον δικτυακό τόπο: www.spaceweather.com.

• Ο Ερμής και η Αφροδίτη έχουν κρυφθεί στο φως του ήλιου.

• Ο Άρης ( με μέγεθος +1,4, στα πόδια των Διδύμων) βρίσκεται στα ανατολικά - βορειοανατολικά πριν και κατά τη διάρκεια του λυκαυγούς. Ανατέλλει στις 3 π.μ. Στα δεξιά του Άρη και πάνω είναι ο Αλντεμπαράν, όμοιος σε φωτεινότητα και χρώμα με τον πλανήτη, ενώ αρκετά μακριά πάνω και στα αριστερά του είναι η Αίγα. Με τηλεσκόπιο, ο Άρης είναι ακόμα μια μικρή σφαίρα μόνο 4,5 δευτερόλεπτα του τόξου σε διάμετρο. Θα βρεθεί σε αντίθεση (μόνο 13,9 δευτερόλεπτα του τόξου) τον ερχόμενο Μάρτιο.

• Ο Δίας (μέγεθος -2,5, στο νότιο Κριό)  ανατέλλει τα μεσάνυχτα και είναι σε καλή θέση για παρατήρηση, ψηλά στα νοτιοανατολικά πριν και κατά τη διάρκεια του λυκαυγούς. Πιο κάτω από τον Δία βρίσκεται η κεφαλή του Κήτους, αρκετά αμυδρή.

• Ο Κρόνος (μέγεθος +0,9, στην Παρθένο) στα δυτικά-νοτιοδυτικά το σούρουπο, χαμηλώνει ολοένα και περισσότερο. Σε απόσταση 11° στα αριστερά του Κρόνου είναι ο Στάχυς και στα δεξιά του η αμυδρότερη Πορίμα (γ της Παρθένου).

• Ο Ουρανός (μέγεθος 5,8, στους δυτικούς Ιχθείς)  και ο Ποσειδώνας (μέγεθος 7,8, στον δυτικό Υδροχόο) βρίσκονται σε καλό ύψος για παρατήρηση αργά το βράδυ. Για να εντοπίσετε τους δύο πλανήτες, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε αυτό το εκτυπώσιμο διάγραμμα:  http://media.skyandtelescope.com/documents/Uranus-Neptune-2011.pdf

• Ο Πλούτωνας (μέγεθος 14, στον βόρειο Τοξότη) βρίσκεται ψηλά στο νότο πριν τα μεσάνυχτα. Θα είναι δύσκολο να τον εντοπίσετε αυτή την εβδομάδα αφού η σελήνη θα είναι πολύ λαμπρή.

(c) 2001-2011 'ΠΛΑΝΗΤΑΡΙΟ Θεσσαλονίκης'

www.astronomy.gr