ΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ

ΟΙ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ Η ΑΡΧΑΙΑ ΝΑΥΤΙΚΗ ΑΣΤΡΟΛΟΓΙΑ

Οι αρχαίοι Έλληνες στην προσπάθειά τους να βάλουν σε τάξη το χάος, έκαναν ουσιαστικά τη μεγαλύτερη επανάσταση στη γνώση που έχει παρουσιαστεί μέχρι σήμερα. Ανακάλυψαν το "Νόμο", αυτή την υπέρτατη αρχή της επιστήμης, που για τους ίδιους είχε θεϊκή υπόσταση και καταγωγή. Έτσι μελέτησαν τα αστέρια για να μπορέσουν να ερμηνεύσουν τους νόμους που σχετίζονταν με τις κινήσεις τους και αυτή η ουράνια παρατήρηση οδήγησε σε πολλαπλά συμπεράσματα, κυρίως στη ναυτιλία, όπου οι αστερισμοί έπαιξαν και συνέχιζαν να παίζουν μέχρι πριν λίγες δεκαετίες (που η αστρονομική ναυτιλία παραγκωνίστηκε αρχικά από την ηλεκτρονική ναυτιλία και στη συνέχεια από τη δορυφορική ναυτιλία) έναν τεράστιο ρόλο. Σύντομα τα βασικά ζωδιακά σχήματα συντρόφευαν τους ναυτικούς, η ανατολή του Αυγερινού χαιρέτιζε τον ερχομό μιας νέας ημέρας και η Πούλια (Αφροδίτη) σημάδευε τον ερχομό της νύχτας. Δεν είναι τυχαίο που όλα σχεδόν τα άστρα και οι αστερισμοί έχουν σήμερα τα ονόματα ισχυρών θεών και ηρώων της ελληνικής μυθολογίας. 

Έτσι η αστρονομία αποτέλεσε τον κινητήριο άξονα που πάνω του στηρίχτηκε η ναυτιλία, ιδιαίτερα από τους κλασικούς χρόνους και μετά, για να αναπτυχθεί και να φτάσει στο σημείο που έφτασε. Χωρίς αυτή δεν θα ήταν ικανοί να πελαγοδρομήσουν οι Έλληνες σε κάθε γωνία του γνωστού τότε κόσμου. 

Μια όψη της γόνιμης σχέσης (αστρονομίας-ναυτιλίας) αποτελούν τα συγγράμματα "ναυτικής αστρολογίας", όπως ονόμαζαν τότε τα διάφορα έργα αστρονομικής παρατήρησης. Ο Όμηρος, στον κατ' εξοχήν ναυτικό του κώδικα την Οδύσσεια αναφέρει χαρακτηριστικά πως "η σοφή Θεά (Αθηνά) συμβούλεψε τον Οδυσσέα να κρατάει τη Μεγάλη Άρκτο στο αριστερό του χέρι, κατά τη διάρκεια της επιστροφής του από το νησί της Καλυψώ". Ο Ησίοδος, στο έργο του "Έργα και Ημέραι", γράφει απευθυνόμενος στον αδελφό του Πέραση: "Και αν σε κατέχει ο πόθος για επικίνδυνα ταξίδια θα πρέπει να γνωρίζεις πως όταν οι Πλειάδες (η γνωστή Πούλια) φεύγοντας από τον ανδρειωμένο Ωρίωνα πέφτουν στην ανταριασμένη θάλασσα, τότε πια σηκώνονται φουρτούνες από κάθε είδους ανέμους. Τότε λοιπόν να μην έχεις πια καράβια στη μαύρη θάλασσα, αλλά να καλλιεργείς τη γη όπως σε συμβούλεψα." Και ο Φώκος ο Σάμιος (6ος π.Χ.αιώνας) είναι ο συγγραφέας δύο αστρονομικών πραγματειών με τίτλους "Περί ναυτικής αστρολογίας" και "Περί τροπής της ισημερίας".

Τα περισσότερα συγγράμματα (ναυτικής αστρολογίας) τα γνωρίζουμε υπό μορφή ποιημάτων, κάτι που γινόταν για να απομνημονεύονται ευκολότερα. Μια τέτοια έμμετρη ποιητική πραγματεία, που αποτελεί μια έκθεση των αστρονομικών γνώσεων της εποχής του (σε 732 στίχους), είναι το πρώτο βιβλίο του έργου "Φαινόμενα και Διοσημείες", του Άρατου του Σολέα (305-240 π.Χ.).
Ο πατέρας της αστρονομίας, ο Ίππαρχος (190-120 π.Χ.), έφτιαξε τον πρώτο κατάλογο των αστερισμών με 1022 ορατά άστρα. Ο κατάλογος αυτός δεν υπάρχει σήμερα, πλην όμως διασώθηκε ένας παρόμοιος του Κλαύδιου Πτολεμαίου (2ος μ.Χ. αιώνας). Σε αυτόν αναφέρει τους 48 μέχρι τότε γνωστούς αστερισμούς (21 βόρειοι, 15 νότιοι και 12 ζωδιακοί). Εδώ πρέπει να τονιστεί ότι μετά τους καταλόγους του Ιππάρχου και του Πτολεμαίου και μέχρι τις αρχές του 10ου μ.Χ. αιώνα, δεν υπήρξε κανένας άλλος κατάλογος.

 

Επιλέγει η Θεοδοσία Κωτούλα